گسسته شدن رابطه افراد با ارتباطات و شبکه ­های اجتماعی

کاهش سرمایه اجتماعی

طرد اجتماعی

جدول شماره(۲-۳۴): جمع­بندی دیدگاه پتریک و شناسایی منابع مطرودساز اجتماعی

۲-۱-۱-۲-۵-۱۹. مسعود چلبی(۱۳۸۹)
چلبی بحث طرد اجتماعی را در چارچوب رویکرد نظم و بر اساس مفهوم نابرابری و در قالب پاسخگویی مؤثر به نیازها مطرح می­ کند. به همین جهت بحث خود را با پذیرش دو پیش­فرض، که کم و بیش در اکثر نظریه ­ها رایج هستند، پیگیری می­نمائیم. که بنا بر این دو پیش فرض از یک طرف نیازهای انسانی، به خودی خود، متنوع و زیاد هستند و از طرف دیگر منابع مادی جهت ارضاء نیازهای انسانی محدود هستند(چلبی، ۱۳۸۹: ۳). چلبی این نیازها را “علایق افضل” انسانی می داند و آنها را در چهار دسته زیر از هم تمیز داده است که شامل:
نیازهای مادی (معیشتی)(مثل خوراک، پوشاک، مسکن و…)
نیازهای امنیتی(مثل فراغت از تهدید مالی، جانی، فکری و فراغت از تهدید پیوندهای اجتماعی)
نیازهای شناختی(یعنی خروج از عدم تعین و کاهش نادانی)
نیازهای اجتماعی(مثل همنشینی اجتماعی، تأیید اجتماعی، محبت و عشق(چلبی ۱۳۸۱،۱۳۷۵به نقل از همان:۴). چلبی پاسخگویی مؤثر به این نیازها را زمینه­ ساز خشنودی(شادمانی) فردی است و همچنین معتقد است که نیازهای اجتماعی توأم با نیازهای فردی، سبب شکل­ گیری هنجارهای اجتماعی می­شوند در واقع ظهور تدریجی هنجارهای اجتماعی پاسخگویی چنین نیازی است، هنجارهای اجتماعی(قوانین نانوشه) ضامن بقاء و کارایی گروه است. سازوکار تولید هنجارهای اجتماعی عبارت است از: انتظارات افراد از یکدیگر و از جمع، توانایی جسمی، فکری و مهارتی افراد، نیازهای اساسی انسان، منابع در دسترس (فرصت­ها) می­باشد. اما هنجارهای اجتماعی در همان حال که قادرند شرایط را برای همکاری اجتماعی و هماهنگی فراهم نمایند، همزمان به سبب سویگیری جانبدارانه می­توانند بانی و حافظ انواع نابرابری­های اجتماعی شوند. از این رو، هنجارهای اجتماعی خصلت دوگانه دارند. نابرابری اجتماعی یکی از موضوعات بسیار مهمی است که از اعصار گذشته تا کنون هم مورد توجه عموم مردم و هم مورد توجه متفکران، فلاسفه و مصلحین اجتماعی بوده است. در عصر حاضر نیز، یکی از موضوعات کلیدی در علوم اجتماعی، به ویژه جامعه شناسی، تلقی می شود. گرچه حساسیت و ادراک نسبت به نابرابری­ها­ی اجتماعی از جامعه­ای به جامعه­ای و از زمانی به زمانی دیگر متغیر است و این می ­تواند بر عدالت توزیعی و احساس بی عدالتی نیز مؤثر واقع شود (جاسو۲۰۰۱، آمیل و همکار ۲۰۰۴ به نقل از چلبی، ۱۳۸۹). در هر حال لازم است قبل از ادامۀ بحث، یک تعریف نسبتاً جامع از نابرابری اجتماعی و انواع آن ارائه شود. مراد از نابرابری اجتماعی در معنای کلی، دسترسی نابرابر آحاد جمعیت(اعم از فردی و جمعی) به منابع ارزشمند چهارگانه، یعنی منابع اقتصادی (مثل ثروت و درآمد)، منابع سیاسی(مثل اقتدار و قدرت سازمان یافته )، منابع اجتماعی(مثل آبرو، حیثیت و منزلت اجتماعی) و منابع معرفتی (مثل انواع معارف و مهار تها) است(چلبی، ۱۳۷۵). اساساً، نابرابری­های اجتماعی در اثر ترکیب چهار عامل محوری، یعنی ضروریات محیط طبیعی، ضروریات اجتماعی، ضروریات زیستی روانی و تصادف، به صور مختلف ظهور و بروز می­یابند و در منافع خود تعیین نمایند و یا آن ها را نقض کنند تشدید هریک از چهار نوع نابرابری عمده می ­تواند با ساز و کارهای اصلی مختص خود، موجب طرد و ظهور انواع محرومیت جدی برای اکثریت آحاد جامعه شود در مقابل، اگر نابرابر ی اجتماعی منجر به نابرابر ی اسمی (بیرونی) شود و یا حتی نابرابری درونی به طور بی رویه افزایش یابد، این می ­تواند باعث “نوعی انحصار” شود پیامد هر نوع انحصاری سبب طرد و محرومیت می­­شود. چنانکه نمودار زیر نشان می دهد. نابرابری های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، به ترتیب، هریک از طریق سازوکارهای استثمار، استبداد، استحقار و استحمار می­توانند موجبات طرد اجتماعی و “نوعی محرومیت” را برای جزء مهمی از جمعیت جامعه فراهم نمایند. محرومیت و طرد اجتماعی باعث تضاد اجتماعی، عناد، غضب اخلاقی، عدم همکاری، انواع جرایم مهم(مثل قتل، غارت، جرایم سازمان یافته، وندالیسم، انواع فساد اداری سیاسی)، انزوای اجتماعی، شورش و خروج می شود(چلبی، ۱۳۸۹).

نمودار شماره(۲-۲): ساز و کارها و آثار نابرابری­های اجتماعی
نابرابری سیاسی
نابرابری اقتصادی
استثمار
استبداد

تملیک/تحدید
طرد اجتماعی
تهدید
تحمیق
تحقیر
استحقار

استحمار
نابرابری اجتماعی
نابرابری فرهنگی فرهنگی
منبع: بر گرفته از( چلبی، ۱۳۸۹: ۱۶)
جمع­بندی دیدگاه چلبی و شناسایی منابع مطرودساز اجتماعی: چلبی عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها(امنیتی، شناختی، اجتماعی، اجتماعی ) را زمینه­ ساز دسترسی نابرابر آحاد جمعیت(اعم از فردی و جمعی) به منابع ارزشمند چهارگانه، یعنی منابع اقتصادی(مثل ثروت و درآمد)، منابع سیاسی(مثل اقتدار و قدرت سازمان یافته)، منابع اجتماعی(مثل آبرو، حیثیت و منزلت اجتماعی) و منابع معرفتی (مثل انواع معارف و مهارت ­ها) می­داند و تشدید هریک از چهار نوع نابرابری عمده می ­تواند با ساز و کارهای اصلی مختص خود، موجب طرد و ظهور انواع محرومیت جدی برای اکثریت آحاد جامعه شود در مقابل، اگر نابرابری اجتماعی منجر به نابرابر ی اسمی (بیرونی) شود و یا حتی نابرابری درونی به طور بی­رویه افزایش یابد، این می ­تواند باعث “نوعی انحصار” شود پیامد هر نوع انحصاری سبب طرد و محرومیت می شود.

منابع مطرودساز اجتماعی

عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها
(امنیتی، شناختی، اجتماعی، اجتماعی)

احساس نابرابری
( منابع اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و معرفتی)