۲-۱۰ نیمه هادی
پودری است که کاربرد گسترده ای در صنایع مختلف از پزشکی تا الکترونیک دارد و به صورت یک ترکیب معدنی سفید مایل به آبی ( تقریباً نقره ای ) غیر قابل حل در آب است.
پودر یک نیمه هادی اکسید روی با داشتن گاف انرژی بسیار بالا با خاصیت لومینسانس در دمای اتاق و همچنین انرژی برانگیختگی ۶۰ میلی الکترون ولتی از مهمترین و پرکاربردترین نیمه هادی ها به حساب می آید.
ساختار های متفاوتی دارد ولی ساختار ورتزیت آن که از بقیه پایدار تر است شامل ساختار بلوری پایدار شش وجهی که در آن سختار دارای ابعاد شبکه ای و نانوتر است.
اتم های اکسیژن در مکان های شش وجهی و اتم های روی در موقعیت های چهار وجهی شامل این ساختار می باشد.
در این نیمه هادی لایه های نازک که در طول محور رشد داده شده به علت ثابت پیزو الکتریک بزرگ آن می توانند مانند یک موج آکوستیک سطحی عمل کنند. کاربرد گسترده آنها به علت مقاومت خوب این لایه در برابر پلاسمای هیدروژن در ساختار سلول های خورشیدی است. بنابراین می توان از آنها در حسگر های گازی و ها استفاده کرد[۳۱-۳۳] .

این نیمه هادی ها ذاتاً از گاف انرژی بالایی برخوردار هستند. در حالی که با جا نشانی مواد مختلف در ساختار آن ها می توان گاف انرژیشان را افزایش داد و تا حدود ۴ الکترون ولت رساند. این دلیل باعث کاربرد بیشتر آن می گردد.
در این نیمه هادی، قابلیت حرکت الکترون در شرایط مختلف دمایی متفاوت است.
در دمای ۸۰ درجه کلوین حداکثر آن است.
این زمانی است که قابلیت حرکت حفره ها مقادیر ما بین را انتخاب می کند. شکل (۲-۶) ساختار فضایی دارای ثابت های شبکه را نشان می دهد. . شکل(۲-۷) ساختار شش ضلعی را نشان می دهد[۳۴-۳۵] .
شکل (۲-۶) ساختار فضایی ZnO دارای ثابت های شبکه a , c
شکل (۲-۷) ساختار شش ضلعی ZnO
با گاف انرژی بالا در دمای اتاق باعث استفاده آن در صنایع الکترونیکی و اپتوالکترونیکی شده است.
همچنین به علت مقاومت بالای در برابر اشعه و شرایط شیمیایی خاص در ماموریت های فضایی مورد استفاده قرار می گیرد.
در ضمن به صورت جا نشانی اکسید روی با آلمینیوم به ترکیب ارزان و بی خطری برای کاربرد در صفحات نمایش بلور مایع تبدیل می شود. که از نظر اقتصادی نیز مقرون به صرفه است[۳۵-۳۷] .
برای تولید لایه های نازک روش های مختلفی از قبیل روش کندو پاش، لایه نشانی شیمیایی، لایه نشانی به روش بخار لیزری، اسپری و سل ژل وجود دارد. که روش سل ژل از نظر اقتصاد از همه روش های دیگر مقرون به صرفه تر است.
جدول ۲-۱ مشخصات نیمه هادی
فصل ۳
انواع روش های اندازه گیری ناهمواری های سطح لایه های نازک
مقدمه
همان طور که می دانید روش های زیادی برای مطالعه لایه های نازک و تعیین مشخصات آنها وجود دارد که می توانیم آنها را به انواع روش های میکروسکوپی، روش هایی براساس پراش و روش های طیف سنجی تقسیم بندی کنیم. با بهره گرفتن از روش های میکروسکوپی تصاویری با بزرگنمایی بسیار بالا از ماده بدست می آید. پراش یکی از خصوصیات تابش الکترومغناطیسی می باشد که باعث می شود. تابش الکترومغناطیسی در حین عبور از یک روزنه و یا لبه منحرف شود و استفاده از جذب نشرو یا پراش امواج الکترومغناطیسی توسط اتم ها و یا مولکل ها را طیف سنجی می گویند. در این فصل ما به بررسی و توصیف نحوه عملکرد دستگاه ها و روش های canfocal microscopy، AFM، SEM، TEM و ellipsometry می پردازیم که نمونه هایی از روش های ذکر شده می باشند.
۳-۱ میکروسکوپ هم کانونی^۱
توپوگرافی علم اندازه گیری سطح برای اولین بار در اوایل سال ۱۹۳۰ زمانی که ابزار توسعه یافته بودند آغاز شد. تهیه اولین ابزار اندازه گیری یک نمونه گرافیکی که اطلاعات اوج قله ها و دره ها را به آسانی اندازه می گرفت و به خارج ارائه می کرد. که به سرعت به وسیله اولین ابزارهای آنالوگ در کشورهای بریتانیا و آلمان توسعه یافت که پروفایل میانگین پارامترهای ناهمواری سطح فعال محاسبه می شود. چند سال بعد ظهور کامپیوترهای دیجیتال در موضوع تجزیه تحلیل سطح افزایش قابل توجهی داشت، و برای اولین بار، تکنیک های دیجیتال در علم به کار گرفته شد، که توسعه توصیف طیف وسیعی از پارامترهای ناهمواری سطح را قادر می سازد.
در سال ۱۹۵۳ میکروسکوپ هم کانونی توسط ماروین مینسکی^۲ کامل شد اما هنوز سی سال دیگر زمان لازم بود تا لیزر بتواند به عنوان یک منبع نور نقطه ای برای میکروسکوپ هم کانونی و به عنوان روشی استاندارد در اواخر دهه ۱۹۸۰ مورد استفاده قرار بگیرد.
میکروسکوپ هم کانونی ابزاری مفید برای بازسازی سه بعدی و بدست آوردن تصاویر سه بعدی با کیفیت بالا و تعیین خواص فیزیکی و اپتیکی در محدوده وسیعی از مواد لایه نازک است. این تکنیک بدون آن که تماسی با نمونه داشته باشد و یا ایجاد تخریب کند در تعیین مشخصات اپتیکی مواد، خصوصاً در فن آوری لایه نازک با دقت بسیار بالا به کار می آید. علاوه بر آن در فناوری ساخت نیمه هادی ها، مواد و لایه های بیولوژیکی و غیره مورد استفاده قرار می گیرد. در بحث لایه نازک این تکنیک برای اندازه گیری زبری ( ناهمواری ) سطح، خواص اپتیکی لایه های نازک مانند ضریب شکست، ضریب جذب و توابع دی الکتریک استفاده می شود.
۳-۱-۱ اساس کار میکروسکوپ هم کانونی
یک سیستم اندازه گیری سه بعدی اپتیکی از مرکز نانو است که پایه تکنولوژی هم کانونی است که قدرت تجزیه و طیف سنجی موج را دارد. زمینه اجرایی آن در تعیین زبری ( ناهمواری ) سطح و تجزیه ساختار سه بعدی و شکل هندسی آن در ابعاد کوچک نانو متری است.

1. 1. Canfocal microscopy

1. 1. Marvin menescky

میکروسکوپ های هم کانونی می توانند نمونه ها را دقیق و بدون برخورد توصیف کنند که این یک اصل مهم برای سطح های حساس می باشد، همچنین سطح اطلاعات نیز می تواند برای نمایش دادن و تجزیه موج های گوناگون باشد.
بررسی اطلاعات انداز گیری با میکروسکوپ هم کانونی آسان است. شیء در جهت عمودی محور Z ها با جلو برنده پیزو حرکت می کند. در هر لحظه اندازه گیری سطح کامل است و نمونه در طول اندازه گیری حرکت نمی کند. سایر زمینه های اندازه گیری بستگی به استفاده اپتیکی آن دارد.
شکل (۳-۱) نمای شماتیک میکروسکوپ هم کانونی
میکروسکوپ هم کانونی همان گونه که در شکل مشاهده می شود شامل یک منبع نور LED، یک دیسک چند روزنه ای دوار، یک عدسی شیء با جلوبرنده پیزو، نمونه و دوربین CCD است.
منبع نور LED روی مرکز دیسک چند روزنه ای است که به آن MPD می گوییم و عدسی شیء روی سطح نمونه است که نور را از سطح بازتاب می کند، نور بازتاب شده از سطح کاهش پیدا کرده و توسط روزنه MPD که در مرکز قرار دارد به دوربین CCD می رسد. MPD دوار برای این که بتواند یکپارچه نگاه کند از سطح کامل نمونه عکس می گیرد.
شکل (۳-۲) اساس عملکرد میکروسکوپ هم کانونی
ما می توانیم توسط دستگاه کامپیوتری اندازه گیری را شروع و کنترل کنیم، سیستم کامپیوتری به سیستم اندازه گیری وصل است و مانند سایر دستگاه های کامپیوتری دیگر شامل برنامه هایی است، بعد از تنظیم سیستم اندازه گیری بر روی نمونه توسط فضای جهت یابی می توانیم به وسیله سیستم کامپیوتری طیف سنجی را شروع کنیم. همچنین ما می توانیم به وسیله این سیستم کامپیوتری متصل به سیستم انداز گیری شکل و عکس زنده نمونه را به روشنی کنترل کنیم، عدسی سیستم انداز گیری را بر حسب نیاز تنظیم کنیم، روش اندازه گیری را نمایش دهیم، پارامترهای اندازه گیری را مشاهده کنیم، می توانیم دستگاه اندازه گیری را تنظیم کرده و منبع نور را کنترل و روشنایی را تطبیق دهیم.
سیستم کامپیوتری دستگاه شامل برنامه هایی است که به وسیله آنها می توانیم ناهمواری نمونه اندازه گیری شده را محاسبه کنیم. روش کار به این صورت است که ابتدا روی شکل نمونه در سیستم کامپیوتری که توسط سیستم اندازه گیری و ذخیره شده ما می توانیم قسمت هایی را که ارتفاعات کمتری دارند را انتخاب کرده و قسمت های دیگر شکل نمونه را بر حسب این ارتفاعات کمتر بسنجیم. دستگاه این اختیار را به ما می دهد که کل شکل نمونه را از نظر ناهمواری بررسی کنیم یا فقط قسمت هایی از آن را انتخاب کرده و بررسی کنیم. در اینجا روشی استاندارد برای محاسبه داده های ارتفاعات کمتر را معرفی می کنیم :
برای یک سطح داده شده خطی z(x,y)، حداقل مربعات متوسط برنامه ممکن است به وسیله رابطه زیر تعریف شود :
(۳– ۱) F(x,y) = a + bx + cy
که در آن ضرایب a و b و c از حل داده های توپوگرافی داده می شود.
مجموع مربعات داده های این برنامه به وسیله رابطه زیر داده می شود :
(۳–۱)
ضرایب حداقل مربعات متوسط برنامه به وسیله معادله (۳-۲) تعیین می شود. با متمایز کردن معادله (۳-۲) و مساوی صفر قرار دادن به ترتیب ضرایب معادلات زیر را بدست می آوریم :
(۳ – ۳)
با مرتب کردن دوباره معادله (۳-۳) معادلات خطی ضرایب زیر را می توان بدست آورد :
(۳-۴)
این معادلات، معادلات مشکل نرمال نامیده می شوند. با کل این مجموعه از معادلات خطی، ضرایب حداقل مربعات متوسط برنامه یافت می شود.
(۳-۵)
وقتی که

حرکت انتقالی
شکل زیر مخروط ناقص jام با ضخامت و شعاع بالائی و شعاع پایینی را نشان می‏دهد که در این شکل، ارتفاع راس مخروط ناقص را نشان می‏دهد که برای درجات آزادی مختلف از جدول ۳-۱ به‏دست می‏آید.

شکل ‏۴‑۶: الف) امواج پایین رونده؛ ب) امواج بالا رونده [۴۸]
برای یک بار واحد در سطح مشترک j، جابه‏جایی برآیند در سطح مشترک j () و در سطح مشترک j+1 ، () را با توجه به سهم موج برخوردی و منعکس شده می‏توان مشخص کرد. این موج‏ها را می‏توان مطابق شکل ۴-۷ به عنوان مخروط‏هایی با ارتفاع راس مختلف نشان داد.

شکل ‏۴‑۷: دیسک های صلب و تصویر آنها در فضای کامل [۴۸]
اولین مخروط با راس i ، موج برخوردی را نشان می‏دهد. دومین مخروط با راس ii، موج انعکاسی به سمت بالا و منعکس شده از روی سطح مشترک j+1 و سومین مخروط با راس iii ، موج انعکاسی به سمت پایین، منعکس شده از روی سطح مشترک j را نشان می‏دهد.
با توجه به انعکاس و انکسار موج می‏توان الگوی موج را بر هر مخروط ناقص مشخص کرد. یک دیسک صلب مجازی در سطح مشترکی که بار به آن اعمال شده قرار داده می‏شود. سطح مشترک بارگذاری شده، منبع^[۵۷] و سطح مشترک بعدی گیرنده نام‏گذاری می‏گردد.
جابه‏جایی در محل منبع (سطح مشترک j) یعنی ، در طی بارگذاری روی همان سطح مشترک برابر مجموع جابه‏جایی منبع و هر یک از دیسک های نشان داده شده در شکل می‏باشد. این جابه‏جایی را می‏توان با بهره گرفتن از توابع تقریب‏سازی گرین به‏دست آورد.

که در آن ، تابع گرین نشان‏دهنده‏ی جابه‏جایی مدل دو‏مخروطی در فضای بی‏نهایت تحت اثر بار واحد هارمونیک وارد به یک دیسک بارگذاری شده در فضای کامل و در حوزه‏ی فرکانس ، در فاصله‏ی a از نقطه‏ی مورد‏نظر است [۳۸]. به‏همین صورت جابه‏جایی در محل گیرنده^[۵۸] (سطح مشترکj+1)، در اثر بارگذاری روی سطح مشترکj برابر مجموع جابه‏جایی برای هر یک از دیسک‏ها به‏صورت زیر می‏باشد.
جابه‏جایی دیسک منبع قرار گرفته شده در فاصله‏ی d_j از دیسک گیرنده (دیسک شماره ۱)، تصویر منبع آینه‏ای در فاصله‏ی d_j از دیسک گیرنده و تصویر منبع آینه‏ای قرار‏گرفته در فاصله‏ی d_j از دیسک گیرنده (دیسک شماره ۳و۴)، تصویر منبع آینه‏ای قرار گرفته در فاصله‏ی ۳d_j از دیسک گیرنده (دیسک‏های شماره‏ی ۵،۶،۷،۸) و تا آخر برابر است با:

با جایگزین کردن تابع گرین معرفی شده در روابط (۴-۲) و (۴-۳) و در نظر گرفتن انعکاس‏های قابل توجه و ضریب سختی معادلات زیر حاصل می‏شود:

۴) تعیین ویژگی های تکنولوژیکی ( مثل پخش پذیری و قاشق برداری) مواد غذایی
از روی شیب نمودار G’ و G'’ بعد از اینکه از محدوده ی LVE انحراف می یابند، می توان به ویژگی های تکنولوژیکی مواد پی برد. به عنوان مثال وقتی نمودار G’ و G'’بعد از حد نهایی محدوده ی خطی به طور ناگهانی افت پیدا کند و مقادیر G’ به سرعت کاهش پیدا کند ماده رفتار ترد (Brittle) از خود نشان می دهد. یعنی به آسانی بریده نمی شود و به صورت هموژن پخش می شود. اما هنگامی که نمودارهای G’ و G'’ به طور ثابت و ملایم افت کنند، تغییر شکل و پخش پذیری تضمین می شود. در این صورت ماده می تواند آسانتر به قطعات کوچکتر تقسیم شود و بنابراین قابلیت قاشق برداری بهتری خواهد داشت (۲۲).

آزمون روبش فرکانس
آزمون روبش فرکانس رایج ترین آزمون نوسانی است که در آن دامنه ی نوسان تنش یا کرنش ورودی ثابت نگه داشته می شود، در حال که فرکانس افزایش داده می شود. منحنی ها بر حسب فرکانس (با واحد هرتز) یا فرکانس زاویه ای (با واحد رادیان بر ثانیه) رسم می شوند. این نمودار معمولا با عنوان ” طیف مکانیکی (Mechanical spectra) شناخته می شود. الگوهای متداول نمودارهای G’ و G'’بدست آمده از آزمایشات روبش فرکانس را می توان به ۳ دسته تقسیم بندی کرد (۲۲).
۱-در یک محلول رقیق از ماکرومولکول ها در تمامی فرکانس ها، مدول افت از مدول ذخیره بالاتر است. اگرچه با افزایش فرکانس، G’ و G'’ به هم نزدیک تر می شوند. بنابراین در محلول های رقیق توابع ویسکوالاستیک به شدت وابسته به فرکانس هستند و با افزایش فرکانس مقادیر آنها افزایش می یابد.
۲-با افزایش غلظت، بر هم کنش بین مولکول ها شدیدتر می شود که در این صورت یک شبکه در هم تنیده یا محلول نیمه رقیق نامیده می شوند. در یک شبکه در هم تنیده در اواسط محدوده ی فرکانس منحنی G’ و G'’ یکدیگر را قطع می کنند (G’ = ( G’. نقطه ی تقاطع متمایز کننده خصوصیات می باشد. یعنی ماده در فرکانس های زیر تقطه ی تقاطع شبه مایع است (G'’> G’) اما در فرکانس های بالاتر از نقطه ی تقاطع شبه جامد می باشد (G’> G'’). بنابراین فرکانس در نقطه ی تقاطع به فرکانس رهایش (Frequency relaxation) اشاره دارد.
۳- هنگام تشکیل ژل G’ بر G'’غلبه می یابد و هر دو نسبتا مستقل از فرکانس می شوند که اگر اتصالات عرضی به مقدار کافی بین مولکول های ایجاد شود و یک شبکه سه بعدی تشکیل دهد مدول ها بطور کامل مستقل از فرکانس خواهند شد. می توان درجه ی وابستگی مدول ها به فرکانس را به وسیله ی مدل پاورلا نشان داد (۲, ۸۸).
(۱۰) G’
G’ مدول ذخیره، ω فرکانس نوسان و a ) قدرت ساختار) ثابت می باشد. ثابت b شیب نمودار لگاریتمی G’ در برابر فرکانس است. بنابراین اگر b نزدیک صفر باشد نشان دهنده ی این است که G’ با افزایش فرکانس تغییر نمی کند. اگر b تقریبا برابر یک باشد سیستم به صورت یک ژل ویسکوز عمل می کند. مقدار b کم مشخصه ی ژل های الاستیک است. به طور کلی b نشان دهنده ی نوع ساختار ژل می باشد و ضریبa معیاری از قدرت ساختار بوده و می تواند جهت مقایسه ی ژل های مختلف بکار رود.
به طور کلی فاکتورهای زیر بر رئولوژی امولسیون ها تاثیر گذارند:
۱-جزء حجمی : با افزایش میزان جزء حجمی امولسیون گرانروی فاز پیوسته افزایش می یابد اما با افزایش هر چه بیشتر جزء حجمی قطرات به صورت کاملا فشرده در کنار هم قرار می گیرند و امولسیون ویژگی شبه ژل نشان می دهد.
۲- رئولوژی فازهای تشکیل دهنده ی امولسیون : ویسکوزیته امولسیون ها بطور مستقیم تحت تاثیر ویسکوزیته ی فاز پیوسته قرار می گیرد. حضور ترکیبات سفت کننده (Thickening agent) در فاز پیوسته امولسیون های روغن در آب و حضور شبکه های کریستال چربی در فاز روغنی امولسیون های آب در روغن به طور گسترده بر ویژگی های کلی امولسیون تاثیر می گذارد.
۳-میانکنش های کلوئیدی، ۴- بار ذرات و ۵- توزیع اندازه ذرات (۱).تکنیک های تفرق نور به عنوان روشی برای اندازه گیری ذرات ریز اطلاعات زیادی در مورد سیستم ذرات و مولکول ها فراهم می کند. سازوکار اندازه گیری بدین صورت است اگر اشعه نوری بر نمونه تابیده شود، در همه جهات پراکنده خواهد شد. شدت نور پراکنش شده و زاویه تفرق به وسیله محاسبات پیچیده و تئوری های خاصی (فرانهوفر) قابل اندازه گیری است و به اندازه ذرات بستگی دارد. از آنجا که اشعه نور بر تعداد زیاد ذرات در عین واحد تابیده می شود، دستگاه توزیعی از اندازه ذرات را می دهد که به آن (PSD) گفته می شود. و تعداد دقیق ذرات را مشخص نمی کند.
۲-۸- جمع بندی
در بسیاری از سامانه های غذایی پروتئین ها و پلی ساکارید ها به صورت توام وجود دارند و میان کنش این دو دسته بیو پلیمر در مواد غذایی یکی از مهمترین عوامل تاثیر گذار بر خصوصیاتی مثل پایداری ساختار، خواص ویسکوالاستیک، بافت و احساس دهانی به شمار می رود. امروزه مشخص شده است که بسیاری از خصوصیات عملکردی پروتئین ها مثل جذب آب، ویژگی های ساختاری و خصوصیات سطحی را می توان توسط پلی ساکاریدها به طور کلی بهبود بخشید. میانکنش بین پروتئین و پلی ساکارید ها متاثر از عوامل درونی سیستم (pH ، قدرت یونی، نسبت پروتئین به پلی ساکارید و موارد دیگر) و نیز عوامل فرایند ( حرارت، زمان، فشار، نرخ برش و غیره ) می باشد. به طور کلی کمپلکس های پروتئین و پلی ساکارید در pH بینpka پلی ساکارید و pH ایزوالکتریک پروتئین تشکیل می شود.
بسیاری از ترکیبات زیست فعال از جمله ویتامین ها، آنتی اکسیدان ها، ترکیبات ضد میکروبی، نگه دارنده ها و نیز عوامل تشکیل دهنده عطر و طعم که به منظور غنی سازی و یا بهبود ویژگی محصول بکار می روند ماهیت هیدروفوب داشته و محلول در چربی هستند. پایدارسازی این مواد در نوشیدنی های با بنیان آبی موضوع مطالعاتی متعدد قرار گرفته است. از سوی دیگر، تحقیقات متعددی در راستای ارزیابی و مقایسه قابلیت روش های آزمایشگاهی برای پایش و پیش بینی پایداری امولسیون ها در حال انجام است. همچنین پیشنهاد گردیده است که برای یافتن سازوکارهای پایدارسازی امولسیون ها بهتر است یک رویکرد چند-روشی استفاده شود.
بنابراین به طور کلی می توان گفت پایدارسازی امولسیون های روغن در آب با مقاصد مختلف انجام شده است. در این راه از تکنیک ها و سیستم های متفاوتی استفاده شده است. استفاده از پروتئین ها و پلی ساکارید ها به صورت تکی و توام در پایدارسازی امولسیون ها موضوع مطالعات متعدد بوده است. بررسی ویژگی اندازه ذرات تولید شده و نیز ویژگی های فیزیکی و فیزیکوشیمیایی امولسیون تولید شده در ارتباط با پایداری از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. با این وجود تحقیقات در خصوص پایدار سازی امولسیون ها در نوشیدنی های اسیدی با بنیان آبی بسیار اندک و محدود بوده است، هدف اول این مطالعه ، انجام یک پژوهش تجربی جهت بررسی پایدارسازی امولسیون روغن در آب با بهره گرفتن از صمغ کتیرای بدست آمده از دو گونه گون ایرانیA.gossypinus , (نسبت جزء محلول به نامحلول:۵۱/۰)، A.floccosus(نسبت جزء محلول به نامحلول :۵۱/۳) و دو جزء تشکیل دهنده صمغ کتیرا می باشد. هم چنین به منظور تعیین سازوکار های پایدارسازی و دو فاز شدن، بررسی ویژگی های رئولوژیک، شاخص های توصیف کننده اندازه ذرات ، اندازه گیری کشش بین سطحی تعیین گردید. همچنین با توجه به مطالعات پیشین تاثیر افزودن توام سدیم کازئینات-کتیرا و pH بر برخواص فیزیکوشیمیایی و پایداری امولسیون های روغن در آب نیز به عنوان هدف دوم این مطالعه مورد بررسی قرار گرفت.
فصل سوم
مواد و روش ها
۳- مواد و روش ها
۳-۱- روش کلی پژوهش و محل انجام آن
پژوهش حاضر به روش تجربی و بر مبنای مشاهده انجام گرفته است. آزمایش ها در آزمایشگاه تحصیلات تکمیلی گروه علوم و صنایع غذایی، واقع در ساختمان شماره ۲ دانشکده تغذیه و علوم صنایع غذایی شهید بهشتی و نیز آزمایشگاه شیمی مواد غذایی گروه تحقیقات صنایع غذایی انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور انجام شد. همچنین اندازه گیری کشش سطحی و بین سطحی از نمونه ها در دانشگاه تهران، مرکز تحقیقات بیوفیزیک و بیوشیمی، انجام گرفت.
۳-۲- مواد
نمونه های کتیرا، تراویده از گون گونه های آستراگالوس فلوکوسوس و آستراگالوس گوسیپینوس به کمک کارشناسان اداره کل منابع طبیعی به ترتیب از استان های سمنان و اصفهان جمع آوری شدند. پودر سدیم کازیئنات (فرانسه، Sigma Aldrich) مورد استفاده قرار گرفت. سدیم آزید از شرکت مرک (آلمان، Merck) به دلیل خاصیت ضد میکروبی و نگهدارندگی آن به نمونه های دیسپرسیون اضافه گردید. از مواد شیمیایی دیگر اسید کلریدریک، سدیم هیدرواکسید از شرکت مرک (آلمان، Merck) تهیه شدند. روغن آفتاب گردان به صورت تجاری از یک بهر و از سوپر مارکت خریداری شد.
۳-۳- مراحل انجام پژوهش و روش های آزمون
۳-۳- ۱- تهیه پودر کل صمغ کتیرا ( تراگاکانت)
دو گونه صمغ کتیرای ایرانی از شش گونه مختلف با کمک کارشناسان منابع طبیعی از استان های مختلف در ماه های تیر و مرداد سال ۹۰ تهیه گردید. شناسایی تاکسونومیک این گونه ها توسط کارشناس سازمان جنگل ها و مراتع ایران انجام گرفت. نمونه ها با بهره گرفتن از آسیاب خانگی (فرانسه،(Molinex-optiblened2000,AW5 پودر شدند و سپس با به کارگیری الک های با مش های مختلف، پودرهای بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ میکرون به دست آمد و در ظرف درپوش دار نگهداری شد.
نام گونه و محل جمع آوری دو گونه به شرح زیر است:
اصفهان (چادگان) (AG) Astragalus gossypinus
سمنان (شاهرود) (AF) Astragalus fluccosus
۳-۳-۲- جداسازی جزء محلول و نا محلول صمغ کتیرا (تراگاکانتین و باسورین)
با بهره گرفتن از حل کردن ۱ گرم پودر کل صمغ در ۹۹ گرم آب دیونیزه با به کارگیری همزن مگنت دار با حسگر دمایی (آلمان IKA RH) به مدت ۲ ساعت، در دمای ۳۵ درجه سانتی گراد پراکنش ۱ درصد وزنی/وزنی تهیه شد; سپس جهت آبگیری کامل پلیمر، در دمای یخچالی به مدت ۱۸ ساعت نگهداری شد. به منظور جداسازی دو جزء، پراکنش حاصل در g 10000 به مدت ۱ ساعت، در دمای ۴ درجه سانتی گراد سانتریفوژ شد، فاز رویی و زیری هرکدام به صورت جداگانه منجمد و سپس با بهره گرفتن از دستگاه خشک کن انجمادی (آلمانChrist-GAMMA ) خشک شدند. سرانجام نمونه های حاصل در دسیکاتور برای آزمون های بعدی نگهداری شد. در این مطالعه جزء محلول و نامحلول بدست آمده از صمغ کتیرا گونه اصفهان به ترتیب AGT و AGB نامیده شده اند.
۳-۳-۳- آماده سازی محلول اولیه ی سدیم کازیئنات، تراگاکانت، تراگاکانتین و باسورین
محلول های مورد استفاده از حل کردن مقادیر مشخصی پودر سدیم کازیئنات، تراگاکانت ( تراویده از گون گونه آستراگالوس گوسیپینوس و فلوکوسوس)، تراگاکانتین و باسورین (حاصل از صمغ کتیرا گونه آستراگالوس گوسیپینوس) در آب دیونیزه تحت همزدن آرام در دمای محیط به مدت ۲ ساعت، تهیه شد. سپس برای اطمینان از آبگیری کامل پلیمرها، به مدت ۱۸ ساعت در یخچال نگهداری شدند. شایان ذکر است جهت جلوگیری از رشد میکروبی به میزان ۰۲/۰ درصد وزنی/وزنی سدیم آزید به نمونه ها اضافه گردید. سپس غلظت های مختلف پراکنش ها در نتیجه رقیق سازی از نمونه ی دیسپرسیون اولیه ۵/۰ % بدست خواهد آمد .
۳-۳-۴- آماده سازی امولسیون های روغن در آب
امولسیون روغن در آب ۱۰%وزنی/وزنی، به صورت ۱۰ گرم فاز روغنی در ۹۰ گرم پراکنش کتیرا با همگن ساز آزمایشگاهی اولتراتورکس IKA T25 Digital, Hamburg)) ساخت کشور آلمان با دور ۱۳۵۰۰(دور بر دقیقه) به مدت ۱۵ دقیقه مخلوط ودر طی آماده سازی به منظور جلوگیری از افزایش دما، ظرف تهیه امولسیون با یخ پوشانده شد. برای تنظیم pH از رقت های مختلفی از Hcl و NaOH استفاده شد. در این مطالعه نسبت های مختلف از پروتئین به پلی ساکارید (۱/۱،۱/۲،۱/۳ و ۱/۵) با غلظت کل دو بیو پلیمر ۹/۰% وزنی استفاده شد. بدین منظور ابتدا از پراکنش سدیم کازئینات (pH 7) با روغن امولسیون اولیه (توراکس دور ۱۳۵۰۰ به مدت ۱۰ دقیقه) تشکیل شد سپس دیسپرسیون کتیرا (pH 7) به آن اضافه و با اولتراتوراکس دور ۱۳۵۰۰ به مدت ۵ دقیقه مخلوط شده و امولسیون نهایی تشکیل شد. در نهایت pH امولسیون با رقت های مختلفی از Hcl و NaOH تنظیم گردید.
۳-۳-۵- نقشه و طرح
این تحقیق شامل دو بخش مطالعاتی می باشد :
بخش اول : پایدارسازی امولسیون های روغن در آب ۱۰ % وزنی با بهره گرفتن از دو گونه متفاوت صمغ کتیرا (گونه شاهرود و اصفهان). بدین منظور دو گونه صمغ کتیرا در هفت غلظت متفاوت (۵/۰، ۴۵/۰، ۴/۰، ۳۵/۰، ۳/۰، ۲/۰ و ۱/۰ % وزنی) جهت پایدارسازی سیستم مورد بررسی قرار گرفتند. میزان جدایش فازی در امولسیون های مذکور با ۳ تکرار و در دمای ۲۵ درجه سانتی گراد در طول ۳۵ روز و به مدت زمانی هر هفته پایش شدند. نمودار میله ای تاثیر غلظت و زمان بر اندیس پایداری برای تمامی تیمار ها رسم گردید. برای بررسی معنی داری اثر فاکتورها از آزمون واریانس یکطرفه با بهره گرفتن از Spss₁₆ استفاده شد و از تست دانکن در سطح احتمال ۰۵/۰ برای تجزیه و تحلیل میانگین ها استفاده شد. بعد از یافتن گونه و غلظت های مناسب جهت پایدار سازی، برای بررسی علت و سازوکار پایدارسازی امولسیون ها، تیمارهایی با جزء محلول و نامحلول گونه صمغ مورد نظر تهیه شد و مورد آزمون قرار گرفت.
بخش دوم: پایدارسازی امولسیون های روغن در آب ۱۰% وزنی با بهره گرفتن از سدیم کازئینات و صمغ کتیرا. بدین منظور غلظت کل دو بیو پلیمر ثابت و ۹/۰% وزنی در نظر گرفته شد و نسبت های متفاوت از سدیم کازئینات به کتیرا (۱/۱، ۱/۲، ۱/۳، ۱/۵ و ۱/۹) در۷ pH تهیه شدند. میزان جدایش فازی در امولسیون های مذکور با ۳ تکرار و در دمای ۲۵ درجه سانتی گراد در طول ۳۵ روز و به مدت زمانی هر هفته پایش شدند. نمودار میله ای تاثیر غلظت و زمان بر اندیس پایداری برای تمامی تیمار ها رسم گردید. برای بررسی معنی داری اثر فاکتور ها از آزمون واریانس یکطرفه با بهره گرفتن از Spss₁₆ صورت گرفت و از تست دانکن در سطح احتمال ۰۵/۰ برای تجزیه و تحلیل میانگین ها استفاده شد. بعد از یافتن نسبت مناسب پروتئین به پلی ساکارید، تاثیر pH (7، ۶، ۵، ۵/۴ و ۸/۳) برای پایداری امولسیون های حاوی پروتئین و پلی ساکارید مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت نسبت سدیم کازئینات و pH بهینه برای پایدارسازی امولسیون ها تعیین گردید.
۳-۳-۶- فاکتورهای مورد اندازه گیری و روش های اندازه گیری
۳-۳-۶-۱- اندازه گیری شاخص پایداری امولسیون (ESI) (Emulsion stability index)
بلافاصله پس از تهیه امولسیون، نمونه هایی به حجم ۱۵ میلی لیتر درون لوله آزمایش درپیچ دار ریخته شد و حساسیت آنها به جدایش گرانشی به وسیله اندازه گیری میزان لایه خامه ای شده یا ته نشین شده در طول ۳۵ روز نگهداری در دمای ۲۵ درجه سانتی گراد تعیین گردید . اندازه گیری ارتفاع لایه خامه شده () یا ته نشین شده () در روز های ۰، ۷، ۱۴، ۲۱ و۲۸و ۳۵ انجام شد. اندیس پایداری (Stability index) با بهره گرفتن از رابطه زیر محاسبه گردید :
(۱)
ارتفاع لایه سرمی ،
ارتفاع کل امولسیو ،
ارتفاع لایه خامه ای،

۰/۶۸

۰/۶۵

۰/۴۴

حداقل

۸/۱۸

۴/۱۶

۹/۲۰

۳/۳۳

۱/۴۶

۹/۳۲

۰/۲۸

۰/۱۷

۰/۹

میانگین

۷/۴۱

۷/۴۱

۳/۳۶

۸/۵۵

۸/۶۸

۰/۵۸

۰/۴۸

۰/۴۱

۵/۲۶

۳-۵- مشخصات طرح آزمایشی
به منظور بررسی اثر سطوح مختلف پساب فاضلاب بر رشد و نمو و میزان عناصر غذایی در برگ جو در شرایط گلخانه‌ای، آزمایشی به صورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملاً تصادفی، در سال زراعی ۹۲-۱۳۹۱ به اجرا در می‌آید؛ که تیمارهای آزمایش شامل پساب فاضلاب در ۴ سطح (۰، ۵۰، ۷۵ و ۱۰۰% آبیاری پساب فاضلاب تصفیه شهری) که تعداد تیمارها جمعاً ۴ و تعداد تکرار ۳ می‌باشد که جمعاً ۱۲ گلدان به عرض ۴۰ سانتیمتر و طول ۴۰ سانتیمتر و عمق ۴۰ سانتی‌متر انتخاب می‌گردد. ابتدا خاک مورد نظر از یکی از مزارع منطقه از عمق ۰-۳۰ سانتی‌متری جمع‌ آوری و آن را به گلخانه حمل و پس از مخلوط و آماده نمودن خاک نمونه‌ای از آن، به آزمایشگاه ارسال گردید تا مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. سپس تعداد ۱۲ عدد گلدان به میزان کافی از خاک پر شد و تیمارها به طور کاملاً تصادفی در گلدان‌ها قرار داده شد و ضمن تهیه نقشه طرح، بر روی هر کدام از گلدان‌ها برچسب قرار داده شد. کودهای پتاسه و از ته بر اساس آزمون خاک به گلدان‌ها اضافه ‌شدند. تمام کود پتاسه مورد نیاز اولیه در زمان کاشت و یک سوم کود از ته در زمان کاشت و مابقی به صورت سرک در مرحله رشد به خاک گلدان‌ها افزوده شدند. میزان بذر لازم به توجه به قوه نامیه بذور به مقدار مناسب برای تک تک گلدان‌ها در نظر گرفته شده و پس از ضد عفونی با سم کاربندازیوم به صورت منظم با دست در گلدان‌ها در عمق مناسب کاشته شدند. آب پساب فاضلاب مورد نیاز به مقدار لازم از تصفیه‌خانه پساب فاضلاب شهر یاسوج تهیه و در چند بشکه به آزمایشگاه حمل شد. پس از کاشت بذور آبیاری با آب معمولی به میزان برابر، بر اساس میزان خاک داخل گلدان‌ها برای تمامی گلدان‌ها انجام گرفت. در آبیاری‌های بعدی میزان آب مصرفی نیز ۲۵۰ سی‌سی بود. به‌کارگیری تیمارها پس از استقرار کامل گیاه شروع شد. در طول مراحل انجام آزمایش، یادداشت‌برداری‌های لازم شامل ارتفاع بوته، طول ریشه، عملکرد کاه، وزن هزار دانه، سرعت رشد، عملکرد دانه و شاخص برداشت و همچنین غلظت عناصر پتاسیم و منیزیم هر دو (به روش اولسون و با دستگاه اسپکتروفتومتری) در اندام هوایی گیاه اندازه‌گیری شد.

۳-۶- مراقبت‌های دوران رشد:
۳-۶-۱- کنترل علف‌های هرز:
وقتی که گیاه در مرحله چهار برگی قرار گرفت و تراکم علف‌های هرز کم بود هر دو هفته یک بار وجین صورت گرفت.
۳-۶-۲- آفات:
از جمله این آفات شته بود که در مرحله خمیری مشاهده گردید؛ که با سم دیازینون به نسبت (۵/۱ در هزار) سمپاشی صورت گرفت؛ و بعد از دو روز به طور کامل آفت کنترل گردید.
۳-۶-۳- مصرف کود سرک:
یک سوم کود از ته در زمان کاشت، یک سوم پس از پنجه زدن کامل و یک سوم قبل از خوشه دهی به مزرعه داده شد.
۳-۶-۴- آبیاری
با توجه به نوع خاک و نیاز آبی گیاه در دوران رشد رویشی اولیه گیاه هر ۷ روز یک بار آبیاری انجام گرفت. ولی در طی دوران گلدهی و دانه‌بندی هر ۴ روز یک بار آبیاری انجام گرفت.
۳-۶-۵- یادداشت برداری‌ها:
طی فصل رشد یادداشت برداری‌های لازم از قبیل تاریخ کاشت، تاریخ جوانه زدن، تاریخ ساقه رفتن، ظهور خوشه، رسیدن، تعداد خوشه در مترمربع، وزن هزار دانه، ارتفاع بوته، تعداد پنجه و طول خوشه انجام شد. پس از برداشت محصول و خرمن‌کوبی وزن هزار دانه و میزان عملکرد ارقام و سطوح مختلف کودی تعیین گردید. نتایج با بهره گرفتن از نرم‌افزارهای spss و mstat-c تجزیه واریانس و مقایسه میانگین‌ها و نمودارها با EXCEL انجام گرفت.
۳-۷- صفات مورد اندازه‌گیری:
صفات مورد اندازه‌گیری، شامل ارتفاع بوته، طول خوشه، تعداد خوشه در مترمربع شاخص برداشت، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، وزن هزار دانه و تعداد دانه در خوشه بود که هر کدام به صورت زیر اندازه‌گیری شد.
۳-۷-۱- ارتفاع بوته:
ارتفاع هر بوته از سطح خاک تا قاعده‌ی سنبله اصلی (بر حسب سانتیمتر) در زمان رسیدگی فیزیولوژیک بر روی ۵ ساقه اصلی از هر گلدان انجام گرفت.
۳-۷-۲- طول سنبله:
طول سنبله همزمان با اندازه‌گیری ارتفاع بوته بر روی همان ۵ ساقه اصلی هر گلدان انجام گرفت.
۳-۷-۳- عملکرد بیولوژیک:

۲-۳-۲-۶-۱ مزایا و معایب استفاده از شاخص­ های پیشرو
مسلماً در استفاده از شاخص­ های هدایت­گر مزایای بسیاری نهفته است. سیگنال­های زودهنگام جهت ورود به بازار و خروج از آن مهم­ترین این مزایا هستند. این شاخص ­ها سیگنال­های بیش­تری تولید می کنند و فرصت­های زیادتری جهت معامله به وجود می­آورند. سیگنال­های زودهنگام (که قبل از شروع یک حرکت ایجاد می­شوند) می­توانند به عنوان اخطار نسبت به پتانسیل قوی شدن یا ضعیف شدن روندها نیز عمل کنند. این شاخص ­ها در بازارهای بدون روند بیش­تر کاربرد دارند. البته شاخص­ های پیشرو در بازارهای روند­دار نیز مورد استفاده قرار می­گیرند؛ اما در این مورد تنها باید به سیگنال هایی توجه کرد که در جهت روند هستند و سیگنال­های خلاف جهت روند را نادیده گرفت. ویژگی دیگر این شاخص ­ها، مشخص کردن مناطق اشباع خرید و اشباع فروش است (همان منبع، ۱۳۸۵، ۱۷).
۲-۳-۲-۷ شاخص­ های پسرو (تحکیم کننده)
شاخص­ های پسرو همان گونه که از نامشان بر می­­آید، از حرکات قیمت پیروی می­ کنند و از این طریق آن را تأیید می­ کنند. به همین سبب معمولاً به آن­ها شاخص­ های پیرو روند نیز گفته می­ شود. شاخص­ های تحکیم کنندۀ روند، در بازارهای روند دار بهتر عمل می­ کنند. بنابراین در بازارهایی که روند معین ندارند یا دارای روند خنثی هستند بهتر است از این شاخص ­ها استفاده نشود. مهم­ترین شاخص­ های پیرو روند، میانگین های متحرک و ^[۹]MACD می­باشند.

۲-۳-۲-۷-۱ مزایا و معایب شاخص­ های پسرو (تحکیم کننده)
یکی از مزایای اصلی شاخص­ های پیرو روند این است که امکان پیدا کردن روند موجود و همراه شدن با آن را به معامله­گر می­ دهند. در صورتی که حرکت مورد نظر ادامه یابد این شاخص می ­تواند به نحو چشم گیری سودآور باشند. تأخیر در ارسال سیگنال­ها را می­توان مهم­ترین عیب این دسته از شاخص ­ها دانست (همان منبع، ۱۳۸۵، ۱۸).
۲-۳-۲-۸ اندیکاتورهای پیش­رو در مقابل پسرو
اندیکاتورهای دنبال کنندۀ روند یا “پسرو” اندیکاتورهایی هستند که زمانی که قیمت­ها در روند­های نسبتاً طولانی حرکت می­ کنند عالی می­باشند. آن­ها به شما در مورد تغییرات قیمتی که در آیندۀ نزدیک رخ می دهد هشدار نمی­دهند، آن­ها به طور ساده به شما می­گویند که قیمت­ها در چه حالی هستند (یعنی درحال افزایش یا کاهش­اند) بنابراین شما می­توانید مطابق با آن سرمایه ­گذاری کنید. اندیکاتورهای پیرو روند باعث می­شوند که شما دیرتر خرید و فروش کنید اما در عوض از دست دادن فرصت­های زودتر، آن­ها به طور گسترده­ای ریسک را با نگاه داشتن شما در قسمت صحیح بازار کاهش می­ دهند(Achelis, 2000, 27).
۲-۳-۲-۹ نوسان­نماهای مومنتوم (اندازه حرکت)
اغلب شاخص­ های هدایت­گر به شکل نوسان نماهای مومنتوم ظاهر می­شوند(لطفی، درویش، ۱۳۸۵،۱۷). به طور کلی مومنتوم، نرخ تغییر قیمت سهام را اندازه می­گیرد بنابراین در یک زمان ثابت (مثلاً ده روز) هرچقدر تغییر قیمت بیش تر باشد، مومنتوم نیز بیش­تر است. هرگاه قیمت سهام بالاتر رود مقدار عددی مومنتوم نیز بالاتر خواهد رفت، هرچه سرعت بالا رفتن قیمت بیش­تر باشد افزایش مومنتوم نیز بیش­تر خواهد بود. وقتی سرعت افزایش قیمت شروع به کند شدن کند، رشد مومنتوم هم کند می­ شود.
۲-۳-۲-۱۰ گونه­ های نوسان­نماها
نوسان­نما، شاخصی است که حول یک خط مرکزی یا میان سطوح معینی نوسان می­ کند. اغلب نوسان نماها می­توانند سطوح اشباع خرید و اشباع فروش را نشان دهند. گونه­ های متفاوتی از نوسان نماها وجود دارد و برخی به بیش از یک دسته تعلق دارند. نوسان نماها به دو دستۀ اصلی تقسیم می­شوند: نوسان نماهای مرکزی که حول یک نقطه یا خط مرکزی نوسان دارند و نوسان­نماهای نواری که میان سطوح اشباع خرید و اشباع فروش نوسان می­ کنند. به طور کلی نوسان نماهای مرکزی بیش­تر برای تحلیل جهت تغییرات قیمت مناسب­اند در حالی که نوسان­نماهای نواری برای شناسایی مناطق اشباع خرید و اشباع فروش مفیدتر هستند.
الف) نوسان­نماهای مرکزی
این نوسان­نماها بالا و پایین یک نقطه یا خط مرکزی نوسان می­ کنند و برای شناسایی قدرت یا ضعف حرکت قیمت به کار می روند. ^[۱۰]MACD نمونه ای از یک نوسان­نمای متمرکز است که بالا و پایین صفر نوسان می کند.
ب) نوسان­نماهای نواری
در این دسته از نوسان نماها، دو نوار (دو خط) به عنوان مناطق مرزی سطوح اشباع خرید و اشباع فروش استفاده می­ شود. این نوارها بر اساس نوسان­نما پایه گذاری شده ­اند و تغییرات آن ها در سهام های مختلف ناچیز است و امکان تشخیص موقعیت­های اشباع خرید و فروش را به کاربران می­ دهند. شاخص قدرت نسبی (RSI)^[11] و نوسان­نمای استوکاستیک دو نمونه از نوسان­نماهای نواری هستند (لطفی، درویش، ۱۳۸۵، ۱۸-۱۹).
۲-۳-۲-۱۱ برخی اصطلاحات مهم
۲-۳-۲-۱۱-۱ بازار بدون­روند (Ranging Market): حالتی است که قیمت سهم از روند خاصی پیروی نمی­کند. در این حالت همواره اینگونه نیست که سهم نوسانات ناچیزی داشته باشد بلکه گاهی ممکن است نوسانات نسبتاً زیادی را نیز تجربه کند اما این نوسانات در جهت مشخصی نباشد. مانند شکل زیر:
شکل۲-۵ بازار بدون روند
۲-۳-۲-۱۱-۲ بازار روند­دار (Trending Market): حالتی است که قیمت سهم تابع روند خاصی (صعو
دی و یا نزولی) باشد. زمانی که قیمت روند صعودی داشته باشد، معمولاً کف­های جدید از کف­های قبلی بالاتر قرار می­گیرد و زمانی که قیمت روند نزولی دارد، معمولاً سقف های جدید پایین­تر از سقف­های قبلی قرار می­گیرد. مانند شکل زیر:
شکل ۲-۶ بازار روند­دار
۲-۳-۲-۱۱-۳ منطقه اشباع خرید (منطقه خرید افراطی- منطقه خرید بیش از حد- Overbought): معمولاً پس از یک دوره افزایش قیمت، اتفاق می­افتد زیرا سهم در کانون توجهات خریداران قرار گرفته است. عموماً قرار گرفتن قیمت در منطقۀ اشباع خرید باعث می­ شود تا انتظار نزول داشته باشیم. اما بسیاری از مواقع نیز دیده شده که سهم وارد منطقۀ اشباع خرید شده­است و مدت­ها در این منطقه باقی مانده؛ بنابراین صرف قرار گرفتن قیمت در منطقۀ اشباع خرید سیگنال فروش محسوب نمی­ شود بلکه سگینال فروش زمانی صادر می شود که قیمت از منطقۀ اشباع خرید خارج شود (زیرا خروج قیمت از منطقۀ اشباع خرید نشان می­دهد که خریداران دیگر تمایلی به خرید ندارند و بنابراین قدرت فروشندگان بیش از خریداران است.)
۲-۳-۲-۱۱-۴ منطقه اشباع فروش (منطقه فروش افراطی- منطقه فروش بیش از حد- Oversold):
معمولاً پس از یک دوره کاهش قیمت اتفاق می­افتد زیرا سهم عرضه کنندگان زیادی داشته است. عموماً قرار گرفتن سهم در منطقۀ اشباع فروش باعث می­ شود تا انتظار صعود از آن داشته باشیم اما بسیاری از مواقع نیز وجود دارد که سهم وارد منطقۀ اشباع فروش می­ شود و مدت­ها در این منطقه باقی می­ماند؛ بنابراین صرف قرار گرفتن قیمت در منطقۀ اشباع فروش، سیگنال خرید محسوب نمی­ شود بلکه سیگنال خرید زمانی است که قیمت از منطقۀ اشباع فروش خارج شود (زیرا خروج قیمت از منطقۀ اشباع فروش نشان می­دهد که فروشندگان دیگر تمایلی به فروش ندارند و بنابراین قدرت خریداران بیش از فروشندگان است) (لطفی، درویش، ۱۳۸۵،۹).
۲-۳-۲-۱۱-۶ مفهوم حمایت و مقاومت
در بحث بورس الفاظ حمایت و مقاومت به ترتیب تداعی کنندۀ تقاضا و عرضه می­باشند. سطح حمایت، سطحی از قیمت است که در آن به اندازۀ کافی تقاضای خرید ایجاد شده و درنتیجه از کاهش بیش­تر قیمت سهم جلوگیری می­ شود. غالباً پس از کاهش قیمت تا این سطح، مجدداً روند افزایشی قیمت آغاز می­گردد. سطح مقاومت نیز با تعریفی مشابه، سطحی از قیمت است که در آن عرضۀ قابل ملاحظه­ای ایجاد می­ شود و این عرضه در حدی است که مانع افزایش بیش­تر قیمت می­گردد. بنابراین پس از افزایش قیمت تا سطح مقاومت، مجدداً روند کاهشی قیمت آغاز می­گردد. در روندهای صعودی غالباً سطوح حمایت عمر بیش­تری دارند، درحالیکه سطوح مقاومت صرفاً چند توقف موقتی در روند افزایشی ایجاد می­نمایند. قبل از معکوس شدن روند صعودی، سطوح مقاومت بارها شکسته می­شوند (میرز، ۱۳۹۰، ۸۹). برخلاف روندهای صعودی، در روندهای نزولی غالباً سطوح مقاومت عمر بیش­تری دارند، درحالیکه سطوح حمایت صرفاً چند توقف موقتی در روند کاهشی قیمت ایجاد می­نمایند. قبل از معکوس شدن روند نزولی، سطوح حمایت بارها شکسته می­شوند (همان منبع، ۱۳۹۰، ۹۲).
شکل۲-۷ مفهوم حمایت و مقاومت
۲-۳-۲-۱۱-۷ تغییر نقش سطوح مقاومت و حمایت
شکل ۲-۷ مفهوم حمایت و مقاومت
در یک روند صعودی بعد از این که قیمت­ها سطح مقاومت را به صورت کامل می­شکنند، خط مقاومت به خط حمایت تبدیل می­ شود. دلیل این امر به سادگی قابل توضیح است. شکستن خط مقاومت نشان دهندۀ این است که به دلیلی (که می ­تواند جو روانی بازار، اطمینان از روند رشد شرکت و یا … باشد) حتی در سطح مقاومت نیز خریداران زیادی اقدام به خریداری سهم نموده ­اند. با رد شدن قیمت سهم از سطح مقاومت، عدۀ زیادی که سهم را در قیمت مقاومت خریداری نموده ­اند در انتظار کسب سود باقی می­مانند. بدیهی است که هربار که قیمت در روندی نزولی، به سطح مقاومت نزدیک شود قسمت عمده ای از سهامدارانی که سهم را در این قیمت خریداری نموده ­اند از فروش آن خودداری خواهند نمود. پس قیمت سهام مجدداً روند افزایشی را آغاز می­ کند. بنابراین می­توان گفت سطح مقاومت قبلی هم اکنون نقش سطح حمایت را ایفا می­ کند. عکس این قضیه نیز در تغییر نقش سطوح حمایت به سطوح مقاومت به وجود می ­آید. احتمال وقوع تغییر نقش حمایت به مقاومت یا بالعکس و میزان اهمیت آن به سه عامل بستگی دارد: هرچه مدت زمانی که قیمت­ها در حول و حوش سطح مقاومت یا حمایت قرار گرفته و نوسان می­ کنند بیش­تر شود، احتمال تغییر نقش بیش­تر می­ شود. به عنوان مثال اگر تثبیت قیمت­ها در نزدیکی سطح چند هفته به طول انجامد، احتمال تغییر نقش بیش­تر از وقتی است که قیمت تنها چند روز در نزدیکی سطح مقاومت یا حمایت تثبیت شود. اگر دفعۀ پیش که قیمت­ها به سطح مقاومت یا حمایت رسیده، نزدیک به زمان حال باشد، فعالان بازار راحت­تر آن را به خاطر می­آورند و درنتیجه احتمال تغییر نقش بیش­تر می­ شود (همان منبع، ۱۳۹۰، ۹۲).
۲-۳-۲-۱۱-۸ واگرایی (Divergence): وضعیتی که دو یا چند شاخص با یکدیگر هم جهت نیستند و یکدیگر را تأیید نمی­کنند. برای مثال در تحلیل اسیلاتورها، اگر روند قیمت صعودی باشد اما اسیلاتور شروع به افت کند واگرایی رخ داده. واگرایی اغلب اخطاری در جهت برگشت روند است.
۲-۳-۲-۱۲ اصطلاحات مورد استفاده در زمینه قیمت
تحلیل تکنیکال تقریباً به طور کامل بر پایۀ تجزیه و تحلیل قیمت و حجم بنا شده است. زمینه هایی که قیمت و حجم اوراق بهادار را تعریف می­ کنند در زیر شرح داده شده است:
باز شدن< strong>: قیمت اولین معامله برای دوره است (برای مثال اولین معاملۀ روز). در زمان تحلیل داده ­های روزانه، قیمت باز شدن مهم است چراکه قیمت مورد توافق عام است.
بالا: بالاترین قیمتی است که اوراق بهادار در طول دوره در آن معامله شده است که اشاره دارد به این که فروشندگان بیش­تری نسبت به خریداران وجود داشته است (یعنی همیشه فروشندگانی وجود دارند که مایلند به بالاترین قیمت­ها بفروشند، اما بالا بیان­کنندۀ بالاترین قیمتی است که خریداران حاضرند پرداخت کنند).
پایین: پایین­ترین قیمتی است که اوراق بهادار در طول دوره در آن معامله شده است و اشاره دارد به این که خریداران بیش­تری نسبت به فروشندگان وجود داشته اند (یعنی همیشه خریدارانی که مایلند در قیمت­های پایین­تر خرید کنند وجود دارد اما پایین­ترین قیمت بیان کنندۀ پایین­­ترین قیمتی است که فروشندگان مایل به قبول آن بوده ­اند).
بسته شدن: آخرین قیمتی که اوراق بهادار در طول دوره در آن معامله شده است. به سبب در دسترس بودن، بستن متداول­ترین قیمت مورد استفاده برای تجزیه وتحلیل است. رابطۀ بین باز شدن (اولین قیمت) و بسته شدن (آخرین قیمت) توسط بسیاری از تحلیل­گران مهم در نظر گرفته می­ شود. این رابطه در نمودارهای شمعی مورد تأکید قرار گرفته است.
حجم: تعداد سهام­ها (یا قراردادها) است که در طول دوره مورد معامله قرار گرفته­اند. رابطۀ بین قیمت و حجم (برای مثال افزایش قیمت توأم با افزایش حجم) مهم است.
۲-۳-۲-۱۳ مزایا و معایب تحلیل تکنیکال
در این روش با بهره گرفتن از مدل­های ریاضی و با بهره گرفتن از اطلاعاتی چون قیمت روزانه (باز، بالاترین، پایین ترین و بسته)، ارزش روز بازار، تعداد سهام مورد معامله، تعداد خریداران و … به بررسی روندها خواهد پرداخت که با توجه به عدم شفافیت نسبی بازار ایران در خصوص دریافت اطلاعات سازمانی و عملیاتی شرکت­ها می­توان از آن در قیاس با سایر متدها به عنوان نقطۀ قوت آن نام برد اما در مقابل عواملی چون:
گرفتار شدن به روزمرگی
هیجانات و اضطراب­های ناشی از نوسانات بازار
محدودیت زمانی خرید تا فروش سهام
وجود حجم مبنا
ناتوانی تشخیص قیمت یک سهم در زمان باز شدن مجدد که قانون حجم مبنا اعمال نمی­گردد.
اما در نهایت اینکه بنا به قبول بسیاری از فعالان بازار سرمایۀ ایران، کاربرد این روش در کنار سایر روش های موجود در بازار سرمایه می ­تواند نتایج قابل و درخوری برای کاربر فراهم سازد (شهدایی، ۱۳۸۸، ۷).
۲-۳-۲-۱۴ انعطاف­پذیری و سازگاری تحلیل تکنیکال
یکی از بزرگ­ترین نقاط قوت تحلیل­های تکنیکال سازگاری و تنوع آن برای انواع معاملات در ابعاد زمانی مختلف می­باشد. تقریباً هیچ بازار و فضای معاملاتی وجود ندارد که نتوان این اصول را در آن به کار برد. چارتیست به راحتی می ­تواند هر نوع بازاری را که تمایل داشته باشد مورد مطالعه قرار دهد حتی اگر با دانش فاندامنتال او همخوانی نداشته باشد. در حالی که اغلب تحلیل­گران فاندامنتال به علت این که همواره مقادیر زیادی اطلاعات و صورت­های مالی برای بررسی وجود دارد که برای درک آن­ها باید در حد یک متخصص عمل کنند، چندان نمی ­توانند از جایی که هستند دور شوند. نکته حائز اهمیت این است که ذات بازار همواره شامل فواصل زمانی است که در آن بازار چیزی فعال یا غیر فعال می­ شود معاملات زیادی بر روی آن صورت می­گیرد و یا نقدشوندگی آن کاهش می­یابد. یک تحلیل­گر تکنیکال همواره می ­تواند تمرکز و توجه خود را به قسمت فعال و قوی بازار معطوف کند و می ­تواند یک روند را در زمان خاص انتخاب کند و یا روندی دیگر را از سیستم خود حذف کند. درنتیجه تحلیل­گر تکنیکال می ­تواند توجه و سرمایۀ خود را از هر نقطه از بازار در زمان مناسب به سمت نقطه­ای دیگر از بازار منتقل کند. طبیعت بازار، چرخش­های آن است و این امتیاز بزرگی است که شخصی بتواند همراه با بازار حرکت کند. خیلی از اوقات بازار آبستن روندهای خیلی مهمی می­ شود. روندهایی که حاوی الگوهای مهم و پر قدرتی هستند. اغلب اوقات این روندها کاملاً بی سر و صدا و در زمانی که خیلی از روندهای دیگر رو به اتمام هستند شکل می­گیرند، یعنی زمانی که خیلی از معامله­گران در انتهای معاملات خود هستند. تحلیل گر تکنیکال کاملاً آزادانه روندهای جدید را می­بیند و انتخاب می­ کند. یک تحلیل­گر فاندامنتال که اغلب در مورد گروه خاصی تخصص دارد اگر احساس کند در گروهی دیگر تحرکاتی ایجاد شده است این انعطاف­پذیری را ندارد که به سادگی از گروهی به گروهی دیگر برود و هر زمان نیز قصد انجام این کار را داشته باشد در حقیقت اوقات دشوارتری را نسبت به چارتیست باید طی کند تا به نتیجه برسد. به عنوان یک امتیاز دیگر برای تحلیل­گر تکنیکال می­توان به این نکته اشاره کرد که از آنجایی که او همواره بازار را به طور کلی زیر نظر دارد در نتیجه می ­تواند حرکات زیرین برخی از گروه ­های بازار را مشاهده کند و زیر نظر بگیرد و در نتیجه می ­تواند بهترین گروه بازار را برای سرمایه ­گذاری انتخاب کند. همچنین به علت آن که خیلی از بازارها متأثر از عوامل اقتصادی می­باشند و این تصمیمات اقتصادی هستند که در قیمت­ها و روندها ظاهر می­شوند، می ­تواند با نگاه کردن و بررسی کردن یک گروه از بازار بر بازارهای دیگر نیز اعمال نظر کند و در حقیقت او به نوعی از نزولی یا صعودی بودن روند اقتصاد کلان نیز مطلع می­باشد و
درنتیجه چارتیست باتجربه می ­تواند همزمان در چند بازار حضور داشته باشد.