درکشورایرانهمارزیابیعملکردرابه‌صورتکلاسیکدراواخرقرنهفتمخواجهرشیدالدینفضل‌اللهمطرحکردوبرایاولینباردرسال ۱۳۴۹ مقررشدکهسازمان‌هایدولتیازنظرمدیریتونحوهادارهامورموردارزیابیقرارگیرند (آقایرفیعی، ۱۳۸۳).

درموردارزیابیعملکردتعاریفمختلفیوجودداردکهدرادامهبهبرخیازآنهااشارهشدهاست:
کاررابه‌صورتکاملاًسیستماتیک،سریع،خاصوویژهانجامدهند (Parker,2000).
فرایندارزیابیعملکرد،فرایندیاستکهبهسازماناینفرصترامی‌دهدکهمشکلاتراشناساییکندوعملصحیحراقبلازبزرگشدنمشکلاتانجامدهد (Kueng,2000).
ارزیابیعملکردعبارتاستازفرایندیدائمیکهطیآنمیزانتحصیلاهدافاندازه‌گیریمی‌شود. درایناندازه‌گیریکاراییواثربخشیمنابعمورداستفادهوفرایندهایانجامکار،کیفیتمحصولاتخروجیفرایندهاواجرایبرنامه‌هاموردبررسیقرارمی‌گیرند (غلامیونوری‌زاده،۱۳۸۲).
ارزیابیعملکردفرایندیاستکهفعالیت‌هایسازمانرابه‌گونه‌ایاندازه‌گیریمی‌کندتاسازماندرسایهبهبودفعالیت،هزینه‌هاراکاهشدادهونحوهانجامعملیاترادرسازمانبهبودبخشد،همچنینازمأموریتسازمانپشتیبانینماید(شعریوجبلعاملی، ۱۳۸۴).
بهفرایندسنجشعملکردودرقالبعباراتینظیر: کارایی،اثربخشی،توانمندسازی،قابلیتپاسخگوییدرچارچوباصولومفاهیمبرایتحققاهدافووظایفسازمانی،ساختاری،برنامه‌ایوتوسعهبلندمدتسازمانوارزیابیعملکردسازماناطلاقمی‌شود(دفترارزیابیعملکردوبهبودمدیریت، ۱۳۷۹).
ارزیابیعملکردیعنی: «فرایندکمیکردنکاراییواثربخشیعملیات» (Neely,1995).
ارزیابیعملکردبه‌معنییافتنارزشهنرچیز،نتیجهکاروحاصلمحصول،بیانشدهاست (الهی، ۱۳۷۸).
چنانچهملاحظهمی‌شوددرتمامیتعاریف،ارزیابیعملکردبه‌عنوانفعالیتیبرایبهبوددرنظرگرفتهشده استواینارزیابینه‌تنهادرسطحکارکنانبلکهدرکلسازمانانجامخواهدشد. ارزیابیعملکردتاآنجااهمیتداردکهکانجی (۲۰۰۲) اولینشرطترقیوپیشرفتونهایتاًدستیابیبهبرتریکارراتوسعهوتکمیلسیستمیبرایسنجشعملکردمی‌داند.
برخیتعاریفدیگرعبارتنداز:
فرایندارزیابیعملکرد،فرایندیاستکهبهسازماناینفرصترامی‌دهدکهمشکلاتراشناساییکردهوعملصحیحراقبلازاینکهمشکلاتبزرگشوند،انجامدهد(کوینگ،۲۰۰۰).
فرایندسنجشجامععملکرددستگاه‌هایاجراییدرقالبعباراتینظیرکارایی،اثربخشی،توانمندسازیوقابلیتپاسخگویی،درچارچوباصولومفاهیمعلمیمدیریتبرایتحققاهدافووظایفسازمانیودرقالببرنامه‌هایاجرایی(داریانی،رفیع‌زاده، ۱۳۸۴).
ارزیابیعملکردفرایندیپویاستکهبه‌وسیلهآن،میزانتحققاهدافاندازه‌گیریمی‌شود. درایناندازه‌گیری،کاراییواثربخشیمنابعمورداستفاده،کیفیتمحصولاتیاهمانخروجیفرایندهاواجرایبرنامه‌هاموردبررسیقرارمی‌گیرند(غلامیونورعلی‌زاده، ۱۳۸۲).
ارزیابیعملکردفرایندیرسمیجهتارائهبازخورنتایجمثبتومنفیاست (آذروصفری، ۱۳۸۱).
ارزیابیعملکرد،بهفرایندسنجشجامععملکردودرقالبعبارتینظیرکارایی،اثربخشی،معناداری،توانمندسازی،قابلیتپاسخگوییدرچهارچوباصولومفاهیمبرایتحققاهدافووظایفسازمان،ساختاری،برنامه‌ایوتوسعهبلندمدتسازمان،ارزیابیعملکردسازمانابلاغمی‌شود (شایگان، ۱۳۸۶).
به‌طورکلی،نظامارزیابیعملکردرامی‌توانفرایندسنجشواندازه‌گیریومقایسهمیزانونحوهدستیابیبهوضعیتمطلوببامعیارهاونگرشمعیندردامنهوحوزهتحتپوششمعینباشاخص‌هایمعینودردورهزمانیمعینباهدفبازنگری،اصلاحوبهبودمستمرآناست (رحیمی،۱۳۸۵).
۲-۴. انواعارزیابیعملکرد
ارزیابیبراساسنحوهنگاهبهاینمقوله،بهدونوعکلیطبقه‌بندیمی‌شودکهعبارتنداز:
۲-۴-۱.ارزیابیآینده‌نگر
ارزیابیآینده‌نگر،همان‌طورکهازنامشپیداست،نوعیارزیابیاستکه:
- قبلازتعیینمنطقی‌بودنیاحقانیتایجادبرنامهصورتمی‌گیرد.
- قبلازتهیهبرنامهانجاممی‌شود.
بنابراینیکارزیابیآینده‌نگر،مشخصمی‌کندکهآیامسئلهیانیازیوجودداردکهحقانیتبرنامه‌ریزیبرایحلآنمسئلهیاتأمینآننیازراتوجیهنمایدوبهاینسؤالنیزپاسخدهندکهدرصورتاجرانشدنبرنامهموردبحث،جامعهباچهپیامدهایمنفیمواجهمی‌شود. درپاسخبهاینسؤالاتاستکهدولتدرموردپایه‌ریزییکبرنامهتصمیممی‌گیرد. ارزیابیگذشته‌نگرهمان‌طورکهازنامشپیداست،برخلافارزیابیآینده‌نگرپسازاجرایاتکمیلبرنامهانجاممی‌گیرد (سمانهنوردی، ۱۳۹۲).
۲-۴-۲. ارزیابیگذشته‌نگر
ارزیابیگذشته‌نگردردودستهطبقه‌بندیمی‌شود:
ـارزیابیتکوینی؛
ـارزیابیتجمیعی.
ارزیابیتکوینیدرمراحلاولیهاجراییکبرنامهانجاممی‌شودوفرایندهاومدیریتبرنامهراازابعادزیرموردبررسیقرارمی‌دهد:
ـکاراهستند؛
ـنیازهایمشتریانرامرتفعمی‌کنند،یعنیمرتبطومناسبمی‌باشند؛
ـبهصورتمطلوبمنابعرابرایدستیابیبهنتایجموردنظربهکارمی‌گیرند.
ازطرفدیگر،ارزیابیتجمیعی،ارزیابیاستکه:
درمراحلنهاییبرنامه،یعنیبعدازاتماممدتزمانمناسب،درفاصلهزمانیمراحلاولیهاجرایبرنامهتازمانارزیابیآنانجاممی‌گیرد. اینفاصلهزمانی،مدتزمانکافیجهتتحققنتایجموردانتظاربرنامهرابه‌وجودمی‌آورد.
همچنینپسازتکمیلیکبرنامهانجاممی‌شود.
غیرازموضوعاتیکهارزیابیتکوینیبرآن‌هامتمرکزاست،ارزیابیتجمیعیموضوعاتینظیراثربخشیدرتحققاهدافبرنامهوخطمشی‌هایدولتیمربوطرانیزدربرمی‌گیرد. بنابراینارزیابیازیکبرنامهدرحالاجرامی‌تواندتمامیاهریکازموضوعاتموردبحثرابررسینماید.
ازطرفیدرارزیابیگذشته‌نگرکهبهارزیابیسیاست‌هاوبرنامه‌هاپسازاجرایآن‌هامی‌پردازد،ارزیابیازجنبه‌هایمختلفصورتمی‌گیردکهاینجنبه‌هامی‌توانندمشتملبرمواردذیلباشند:
- امکان‌سنجیفنی،مالی،مکانی،قانونیوسیاسیواجتماعی؛
- ارزیابیهزینه-فایده؛
ـکارآیی؛
ـارتباط؛
ـکارآمدی؛
ـاثربخشی؛
ـاقتصاد (صرفه‌جویی)؛
ـعدالت؛
- ارزیابیحفاظتمنابعانسانی،مالیوزیستمحیطی؛
- ارزیابیسازگاریدرونیوبیرونی(http://eshiraz.ir/bazrasi/fa/arzyabi,11).
۲-۵. دیدگاه‌هاوتعاریفارزیابیعملکرددردولت
باگذشتزمانوباتکاملزندگیبشروشکل‌گیریوتکاملاجتماعاتبشری،شاهدپیدایشحکومت‌هایمختلفبوده‌ایم. پیشرفت‌هایبشردرابعادیمتفاوتازقبیلپیشرفتدربعدفیزیکیزندگی،بعدتکنولوژیو…بوده استوهم‌زمانباآن،رشدفکریبشروبهتبعآن،تکاملسبکزندگیاجتماعیبهارمغانآمدهاست؛به‌طوریکهدرنهایت،منجربهتکاملحکومت‌هاوپیدایشدولت‌هادرقالبدموکراسیوانتخابآنهاازمیانمردمشدهاست. مجموعهدولتکهبزرگ‌ترینسازماندرجامعهاست؛درقبالجامعه‌ایکهاورابرگزیدهاست،نقش‌ها،مأموریت‌هاووظایفمتعددوگوناگونیرابرعهدهدارد. ایننقش‌ها،مأموریت‌هاووظایفدرطولزمانثابتنبودهودائماًدرحالتغییرهستند. ازطرفیدیگر،درعصرکنونی،پیوستهشاهدگسترده‌ترشدنانتظاراتجامعهازدولتوبهتبعآنازسازمان‌هاودستگاه‌هایاجراییآندرجامعههستیم.
دولت‌هابرایآن‌کهبتوانندبهمأموریت‌هایخوددرقبالجامعه،جامهعملبپوشاند،ضروریاستتااینمجموعه‌ها،نقش‌هایکلانخودرابهنقش‌هاییدرابعادجزیی‌ترودرقالببخش‌هایمختلفتقسیمکنندوبرایایفایهریکازآنها،سازمان‌هاودستگاه‌هایمتعددیرامأموررسیدگیبهآنکند. شایدبتواناهمبخش‌هایموردنیازکنونیدرزیرمجموع]دولت‌هاراشاملبخشآبوکشاورزی،صنعتومعدن،بازرگانی،انرژی،پستومخابرات،حملونقل،عمرانشهری،توسعهوعمرانروستایی،مسکن،آموزش،فرهنگوهنروتربیتبدنی،اموردفاعیوامنیتی،امورعمومی‌ (سیاست‌هایداخلیوروابطخارجی)،امورقضاییوبهداشتودرماندانست. باپیشرفت‌هایکنونیمطمئناًاینبخش‌هابایددچارتحولوتطورشوندتادولتراقادرسازندکهبتواندهرچهبهتربهوظایفخوددرقبالجامعهعملنماید(مرکزمطالعاتمدیریتوبهره‌وریایران،۱۳۹۱).
هرنظامیبرایآگاهیازمیزانمطلوبیتومرغوبیتفعالیت‌هاونتایجعملکردشدرمحیط‌هایپیچیدهوپویانیازمندبرقراریسیستم‌هایمناسبارزیابیعملکردخاصخوداست. فقدانچنینسیستمیبه‌معنیعدمبرقراریارتباطبامحیطدرونیوبیرونینظاماستکهنهایتاًمرگسازمان‌هایباز،پویاوفعالودرنهایتجامعهرادرپیخواهدداشت. مهم‌ترینسئوالاتاساسیدرخصوصسازمان‌هایدولتیاینسؤالاستکه:
آیاتوانستهاستانتظاراتجامعهرابرآوردهساختهوبهنقش‌هایخودبه‌نحومطلوبعملکندیاعملکردضعیفیداشتهاست؟
مهم‌ترینضعف‌هاوبرتری‌هادرچهبخش‌هاوزمینه‌هاییبودهاست؟
دلایلاصلیموفقیتویاعدمموفقیتآنچیست؟