در یک مطالعه آینده نگر بزرگ روی بیش از ۲۰۰۰ مرد وابسته به الکل، این نتیجه به دست آمد که ( (AAنتیجه بهتر در دو سال بعد را پیش‌بینی می‌کند (مک کلر^[۱۴۷]، استوارت^[۱۴۸] و هومفریز^[۱۴۹]، ۲۰۰۳). پس از معرفی و اقبال از این گروه، مدتی بعد، گروه معتادان گمنام نیز معرفی شدند. به هر حال از نظر این رویکرد وابستگی، نوعی مشکل وجودی است و مصرف مواد شکلی از رفتار غیر انطباقی که در پاسخ به نوعی نقصان معنوی ابراز می شود. ‌بنابرین‏ در درمان، بر بیدارسازی معنوی، اهمیت یافتن خدا یا یک قدرت برتر و نیایش تأکید می شود (بلوم^[۱۵۰]، ۲۰۰۵). ‌گروه‌های ^[۱۵۱](NA) اختلالات مصرف مواد را برای عده­ای، شرایطی مزمن می دانند که بهبود آن مستلزم حمایت های مستمر می‌باشد (مکللان، لویس، برین و کلبر^[۱۵۲]،۲۰۰۰). ‌گروه‌های خودیاری از جمله ‌گروه‌های (NA) و (AA) نشان داده‌اند که مکمل­های خوبی برای خدمات درمانی رسمی که باعث حفظ سودمندی درمان می‌شوند، هستند (اولسون^[۱۵۳] و همکاران،۲۰۰۵). این گروه ها حمایت و بهبودی را به صورت مداوم و در دسترس ارائه ‌می‌کنند و حضور افراد در این گروه ها آزادانه می‌باشد (هومفریز و موس^[۱۵۴]،۲۰۰۷).

مطالعات در اثربخشی برنامه های ۱۲ قدم ( (۱۲-STEPبا مقایسه کسانی که برنامه ۱۲ قدم را به پایان رسانیده بودند و کسانی که این برنامه را به پایان نرسانده بودند، سودمندی این مدل را نشان داده ­اند (کلی، مایر و براون^[۱۵۵]، ۲۰۰۰). روتس و آنیس^[۱۵۶](۱۹۹۲) ۸ ویژگی برای تبیین اثربخشی ‌گروه‌های خودیاری از جمله ‌گروه‌های (NA) و (AA) تعیین کردند. (a) اعضا در تجارب یکدیگر از جمله، ناتوانی و آسیب­پذیری شان برای کنترل مصرف مواد سهیم می‌شوند. (b) در این گروه ها آموزش به خود مورد تأکید قرار می‌گیرد. © گروه ها خود- حاکمیتی هستند. (d) آن­ها مسئولیت رفتارهایشان را می‌پذیرند. (e) حس عضویت در این گروه ها مهم است. (f) عضویت در این گروه ها داوطلبانه است. (g) برای تغییر شخصی تعهد ضروری است. (h) گمنامی و رازدازی در این گروه ها مورد تأکید است. بهترین ‌گروه‌های خودیاری شناخته شده، الکلی های گمنام و معتادان گمنام هستند. اهداف اولیه AA و NA، این است که پیام امید را برای کسانی که هنوز از سوء مصرف مواد در رنج هستند برساند و به آن­ها کمک کنند تا سبک زندگی جدیدی بدون مصرف مواد داشته باشند (داویکو، ۱۹۹۹).

ادعاهای مطرح شده توسط AA درباره کارایی درمان آن، مورد بررسی دقیق علمی قرار گرفته است. سودمندی معنادار AA تأیید شده است (اوایمته^[۱۵۷]، فاینی^[۱۵۸] و موس^[۱۵۹]، ۱۹۹۷؛ تیمکو^[۱۶۰] و همکاران، ۲۰۰۱). با وجود سختی های همراه با بررسی کار آمدی ‌گروه‌های خودیاری نظیر AA، این گروه ها همچنان برنامه های درمانی بسیار پرکاربردی هستند. برای مثال در سال ۲۰۰۳، حدود دو سوم کسانی که از درمان وابستگی به الکل یا دارو بهره برده اند، از طریق یک برنامه خودیاری ‌به این هدف دست یافتند (سام اچ سا، ۲۰۰۴).

۱۲ گام الکلی های گمنام

• • پذیرفتیم که در برابر الکل درمانده و ناتوان بودیم- زندگی مان کنترل ناپذیر شده بود.

• • ‌به این باور رسیدیم که قدرتی بزرگتر از خودمان توانست ما را به سلامت عقل باز گرداند.

• • تصمیم گرفتیم اراده و زندگی خود را به خداوندی که او را شناختیم، بسپاریم.

• • سیاهه اخلاقی موشکافانه و شجاعانه خود را ساختیم.

• • در برابر خدا، خودمان و در برابر انسانی دیگر به ماهیت بی کم و کاست اشتباهات خویش اعتراف کردیم.

• • کاملاً آماده بودیم که از خدا بخواهیم این کاستی ها را از شخصیت و سرشت مان بزداید.

• • خاضعانه از او خواستیم که کمبودها و عیوب ما را بر طرف کند.

• • فهرست تمام کسانی را که به آن­ها زیان رسانیده بودیم، تهیه کردیم و حاضر شدیم که تمام آن­ها را جبران کنیم.

• • هر جا که ممکن بود، مستقیماً برای این اشخاص جبران مافات کردیم، به جز زمانی که انجام این کار به آن­ها یا دیگران آسیب می رساند.

• • به پر کردن سیاهه شخصی خود ادامه دادیم و وقتی که اشتباه کردیم، بی درنگ به آن اعتراف کردیم.

• • از طریق عبادت و مراقبه در صدد بهتر کردن ارتباط آگاهانه خود با خداوندی که او را شناختیم برآمدیم، عبادت فقط برای آگاهی از اراده او و برای ما و توانایی تحقق بخشیدن به آن.

• در نتیجه این گام ها به بیداری معنوی دست یافتیم، سعی کردیم این پیام ها را به الکلی ها منتقل کنیم و این اصول را در تمام امور و کارهایمان به اجرا در آوریم (کرینگ و همکاران، ۲۰۰۷).

رویکردهای شناختی-رفتاری

خانواده درمانگران رفتاری و شناختی- رفتاری اعتقاد دارند که خانواده ها و زوج ها، صرفاً تحت تأثیر محیط های خود هستند و الگو های رفتاری آموختنی است. ‌بنابرین‏ رفتارهایی با کارکرد بد را ‌می‌توان با رفتارهای سازگارانه تر جا به جا کرد (توماس^[۱۶۱] ۱۹۹۲، به نقل از نوابی نژاد، ۱۳۷۸). در خانواده درمانی شناختی-رفتاری بر آنچه اعضای خانواده می اندیشند و نیز رفتار کردن آن­ها توجه می شود. از آنجائی­که این رویکرد تلفیقی از رویکردهای شناختی و رفتاری است، ‌بنابرین‏ در برگیرنده تمامی مبانی دو رویکرد است. در این شیوه به خانواده ها کمک می شود تا الگو های تحریف شده و رفتارهای ناکارآمد خود را تشخیص دهند و در پی تغییر آن باشند. برای درمان “از بحث­های منظم و تکالیف رفتاری سازمان یافته ای استفاده می شود” که جنبه‌های شناختی نیز مورد نظر است (قاسم زاده، ۱۳۷۶).

شیوه شناختی-رفتاری که تأکید متعادلی روی شناخت و رفتار دارد، بر عمق الگوهای تعاملی خانواده تمرکز دارد (دهقانی و همکاران، ۱۳۸۷). روابط خانوادگی، شناخت ها، هیجانات و رفتار در این نظریه بر یکدیگر تأثیرات دو جانبه دارند. ‌بنابرین‏ یک استنتاج شناختی می‌تواند هیجان یا رفتاری را برانگیزد و این هیجان یا رفتار می‌تواند بر شناخت تأثیر بگذارد. اپستاین و شلزینجر (۱۹۹۶، به نقل از دهقانی، ۱۳۸۷) چهار مورد را که از طریق آن­ها، شناخت، رفتار و هیجانات اعضای خانواده ممکن است منجر به ایجاد جوی ملتهب شود، ذکر می نمایند:

۱- شناخت ها، رفتارها و هیجانات هر فرد نسبت به تعاملات خانواده (مثلاً فردی که متوجه می شود که از مابقی خانواده کنار می کشد).

۲-اعمال اعضای خانواده نسبت به او

۳- واکنش ترکیبی (نه همیشه یکسان) چند عضو خانواده نسبت به او

۴-ویژگی­های ارتباطات بین دیگر اعضای خانواده (مثلاً دو نفر از خانواده، معمولاً از نظرات یکدیگر حمایت می‌کنند).

رویکرد خانواده درمانی رفتاری- شناختی، خانواده را به عنوان یک عامل مهم در سوء مصرف مواد می‌داند. به عنوان مثال سوء مصرف مواد به وسیله عضو خانواده، ممکن است به وسیله سرمشق گیری و تقویت ها توسط اعضای دیگر خانواده صورت گیرد. سوء مصرف مواد فرد ممکن است به صورت ضمنی توسط والدین که به صورت “تأیید همراهی فرد با گروه همسالان مصرف کننده مواد” باشد تقویت شود یا به واسطه سهل گیری والدین که به نوجوان اجازه می‌دهد که تجربه اولیه با مواد داشته باشد، سطوح بالاتر آن ممکن است تعارضات خانوادگی و همچنین استرس ها، به عنوان محرک هایی برای سوء مصرف مواد به حساب آیند (آذرین^[۱۶۲]، دونوهو^[۱۶۳]، بسالل^[۱۶۴]، کوگان و آیسرنو^[۱۶۵]،۱۹۹۴).