نحوهی گردآوری داده ها

در مطالعات نظریه داده بنیاد(زمینهای)، مصاحبه نقش محوری را در گردآوری داده ها ایفا میکند. در کنار مصاحبه از دیگر شیوههایی چون مشاهده مشارکتی، بازاندیشی پژوهشگر یا رویدادنگاری، رویدادنگاری مشارکتی و گروه های کانونی نیز میتوان برای تدوین نظریه استفاده کرد با این حال طبق تجربه کرسول این اشکال داده ها نسبت به مصاحبه نقش فرعی در مطالعات نظریه زمینهای دارند (کرسول،۱۳۹۱: ۱۶۱).

روش جمعآوری داده ها در نظریهی زمینهای به چند صورت انجام میشود که معمولترین آنها عبارتند از:
مصاحبه عمیق
مشاهده آزاد
گردآوری از طریق اسنادو مدارک
اصل اساسی در نظریه زمینهای استفاده از منطق است. لذا استفاده از فنون منظم گردآوری داده ها و رویه های «ساختن نظریه » درست برای تحلیلی و ارائۀ تفسیر درست از داده ها، بسیار مهم است. البته در این روش تحلیل و تفسیر داده ها بر روش گردآوری آن اولویت دارد و مدیریت کیفیت در نظریه زمینهای با نمونه گیری درست، کدگذاری صحیح و تدوین نظریه پیوند میخورد (فصیحی، امانالله، ۱۳۹۰: ۵۰).
در این پژوهش داده ها از طریق مصاحبه عمیق و آزاد جمع آوری شدهاند. برای گردآوری داده های پژوهش حاضر محقق با مطالعه مقدماتی و سپس مراجعه به متن جامعه مورد مطالعه صحبت با افراد مستعد مهاجرت مفاهیم حساس را مشخص نموده است. سپس اقدام به تهیه مصاحبه نامه نمود. در مصاحبهنامه سؤالاتی مطرح شده است که با زمینه اجتماعی و زمینه اقتصادی و فرهنگی مصاحبه شونده‌ها همخوانی داشته باشد. یعنی سؤالاتی متفاوتی نسبت به زمینه های مختلف افراد پرسیده شده است.
سؤالاتی که در این پژوهش مطرح شدهاند به دو دسته عمده تقسیم میشوند:
-دسته اول سؤالات مربوط به چرایی و چگونگی تمایل به مهاجرت
-دسته دوم سؤالات مربوط به شناخت معانی ذهنی کنشگران درباره تمایلات مهاجرتی میباشد.

میدان پژوهش

میدان تحقیق بسته به مطالعه روش های کیفی میتواند به اشکال گوناگون وجود داشته باشد. میتواند یک مدرسه، یک بیمارستان، سازمان یا هر مکانی را به عنوان میدان تحقیق در نظر گرفت. محقق با ورود به میدان و انجام یکسری مطالعات اکتشافی فرایند گردآوری داده ها را آغاز میکند. انتخاب مکان مورد مطالعه مهمترین تصمیم برای مطالعه جامعه یا پدیده مورد نظر میباشد و در طرح تحقیق کیفی نقش محوری دارد و راهنمای پژوهشگر خواهد شد (مهرگانفر، ۱۳۹۲: ۴۳)
میدان پژوهش روستاهای شهرستان سراب از توابع آذربایجان شرقی می باشد بر این اساس محقق سعی کرده دادههایی را که میتواند سببساز دیدگاه های جدیدی راجع به موضوع پژوهش باشد مورد توجه قرا دهد. از این رو محقق اقدام به انتخاب موقعیتها و مکانها نموده است و بعد از شناسایی محیط مورد مطالعه اقدام به جمعآوری داده ها کرده است. این کار با مراجعه به روستاهای متعدد و پیدا کردن گزینه مورد نظر جهت انجام دادن مصاحبه و بدست آوردن داده ها صورت پذیرفته است. به دلیل فصل کار کشاورزی محقق سعی کرده تمامی جوانب را در نظر گرفته و موقعی به افراد مراجعه نماید که دغدغه کاری نداشته باشند معمولاً در ساعات آخر روز به آنها مراجعه شده است که از کار کشاورزی به خانه برگشتهاند تا بدین طریق بتوان بهترین پاسخ را به محقق بدهند. داده ها مختص یک روستا یا یک منطقه خاص نیست بیشتر سعی شده پراکنده بودن داده ها در نقاط مختلف مد نظر قرار گیرد. روستاهایی که از آنها نمونه انتخاب گردیده عبارتند از شالقون، اسبفروشان، فرکوش، دامباران، بهرمان، داراب، ابرغان، بیجند، اوقان، چوللو، دولت آباد، قزلگچی و آلان.
نقشه۳-۱: شهرستان سراب

روش نمونهگیری

در نظریه زمینهای ممکن است افراد در یک محیط واحد واقع نباشند، وانگهی اگر پراکنده باشند چه بسا بتوانند اطلاعات زمینهای مهمی را برای تدوین طبقات در مرحله کدگذاری محوری پژوهش ارائه دهند. باید همه این افراد در فرایند یا اقدامی که پژوهشگر در حال مطالعه آن هست مشارکت کرده باشند (کرسول، ۱۳۹۱: ۱۴۹)
مورس چند معیار عام برای «منابع اطلاعاتی خوب» تعریف کرده است. این معیارها عبارتند از: آنها که واجد دانش و تجربه درباره موضوع مورد بررسی هستند تا بتوانند در مصاحبه به پرسشها پاسخ دهند، یا در مشاهده کنشهای مورد نظر نقش ایفا کنند. آنها باید توانایی تأمل و مفصل بندی، زمان برای پاسخ دادن به پرسشها، آمادگی برای مشارکت در مطالعه را داشته باشند (فلیک، ۱۳۹۰: ۱۴۴)
روش نمونهگیری در این تحقیق، نمونهگیری هدفمند میباشد. مفهوم نمونهگیری هدفمند که در پژوهشهای کیفی بکار میرود بدین معناست که پژوهشگر افراد و مکان مطالعه را از این رو انتخاب می‌کند که میتوانند در فهم مسئله پژوهش و پدیده محوری مطالعه مؤثر باشند. در این نمونهگیری باید در مورد اینکه چه کس یا چه چیزی نمونهگیری شود، چه نوعی از نمونهگیری استفاده شود، و از چه تعداد افراد یا محل نمونهگیری شوند تصمیمگیری کرد. مضافاً پژوهشگر باید به این مطلب که آیا نمونه‌گیری او سازگار و همسو با اطلاعات مورد نیاز برای رویکرد پویش او هست؟ در این زمینه، کرسول برای نظریه زمینهای ۲۰ تا ۳۰ نفر را برای ایجاد یک نظریه خوشساخت توصیه میکند (کرسول، ۱۳۹۱: ۱۵۵-۱۵۶) و روش انتخاب نمونه بدین شکل انجام شد که محقق با مراجعه به میدان تحقیق و شناسایی سوژه‌های مورد نظر آنها را انتخاب نموده است. در این راستا افرادی را انتخاب میکند که داده های مورد نیازش را از آنها بدست بیاورد. دامنهی سنی مورد مطالعه در این پژوهش جوانان ۱۸ الی ۳۰ ساله مرد میباشد، علت اینکه مردان به برای مطالعه انتخاب گردیدهاند ایست که اکثراً مهاجرت در روستا و بخصوص در بین جوانان تبعی میباشد یک زن جوان به تنهایی مهاجرت نمیکند مادامی که با پدر یا همسرش به این کار مبادرت نماید. معمولاً زنان به خاطر سبک زندگی تا حدودی مذهبی و سنتی تابع تصمیمات مردان میباشند، حتی زنان تحصیلکرده نیز از این قاعده مستثنی نیستند و بدون اذن سرپرستان خود نمیتوانند در جایی دیگری ساکن گردند. بر این اساس محقق با مراجعه به روستاهای مختلف شهرستان سراب و یافتن موردهای مطالعهاش اقدام به مصاحبه با آنها نموده است.

جامعه آماری

جامعه آماری این پژوهش تمامی جوانان روستایی شهرستان سراب میباشد که در تمامی سطوح و طبقات اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و تحصیلی قرار گرفتهاند. محقق به منظور گردآوری داده ها با کمک افرادی که در روستاهای مختلف میشناخته افراد مورد نظر را شناسایی کرده است و سپس اقدام به مصاحبه نموده است. در این میان دهیاران روستاهای مورد مورد مطالعه نهایت همکاری را داشتند و با معرفی محقق به نمونه های مورد مطالعه و تفهیم هدف از این مطالعه به آنها و همچنین فراهم نمودن فضا و مکان مورد نیاز و تعیین وقت شرایط مصاحبه را برای محقق فراهم میکردند. معمولا افرادی که در این مصاحبهها همکاری کردند اکثریتشان داوطلب مصاحبه بودن و این کار محقق را در بدست آوردن داده ها راحتتر کرده بود. در جدول ۳-۱ ویژگیها و مشخصات افرادی که مورد مصاحبه قرار گرفتهاند آورده شده است:
جدول ۱-۳: ویژگیهای مصاحبه شوندهها