نامه ۴۶

«با همگان یکسان باش. مبادا یکى را به گوشه چشم نگرى، یکى را رویاروىنگاه کنى، یکى را به اشارات پاسخ گویى و یکى را با درود و تحیت».

نامه ۲۷

« همه را یکسان بنگر، اگر به یکى به گوشهچشم نگریستى، به دیگرى رو در رو نگاه مکن تا بزرگان از تو نخواهند که بر ناتوان ستمکنى و ناتوانان از عدل تو نومیدنشوند».

خطبه ۱۵

«سوگند به خدا اگر آن اموال را مهر زنان خود کرده و یا با آن کنیزانی خریده باشند برخواهم گرداند؛ چراکه به عدالت جامعه توسعه یابد و کسی که عدالت را بر نمی­تابد، ستم را غیرقابل تحمل­تر می­یابد».

خطبه ۱۲۶

«رعیّت اصلاح نمی­ شود، جز آنکه زمامداران اصلاح گردند و زمامداران اصلاح نمی­شوند، جز با درستکاری رعیّت» .

خطبه ۱۲۶

«به من تلقین می­کنید که در ستم بر رعیت خود پیروزی و افتخار جویم؟ به خدا قسم که زیر بار نخواهم رفت. حتی اگر این اموال از آن خودم بود، به طور مساوی بین مردم تقسیم می­کردم تا چه رسد به اموال بیت­المال»

حکمت ۴۷۶

«عدالت را به کارگیر و از بی­انصافی و بی­ عدالتی بر حذر باش، که بی­انصافی با مردم آنان را آواره می­ کند و بیداد شمشیر را پیش می ­آورد ».

نامه ۴۱

«… به من خبر رسیده که اموال بیت­المال را که سهم بیوه­زنان و یتیمان بود، به یغما بردی … از خدا بترس، اموال آنان را بازگردان و اگر چنین نکنی، خدا مرا فرصت دهد، تو را کیفر خواهم داد … . به خدا سوگند اگر حسن و حسین چنان می­کردند که تو انجام دادی، از من روی خوش نمی­دیدند و به آرزوی خود نمی­رسیدند تا آنگاه که حق را از آنها بستانم و باطلی که به ستم پدید آمده است، نابود سازم».

خطبه ۱۵

«به خدا سوگند، اگر چیزى را که عثمان بخشیده است، نزد کسى بیابم، آن را بهصاحبش بر مى‏گردانم، هرچند آن را کابین زنان کرده باشند یا بهاى کنیزکان؛ که دردادگرى گشایش است. آن­کس که از دادگرى به تنگ آید، از ستمى که بر او مى‏رود، بیشتر بهتنگ آید ».

نامه ۵۳٫

«درباره خواص خویشاوندانت و از افراد رعیت، هرکس را که دوستش می داری انصاف را رعایت نمای که اگر نه چنین کنی ستم کرده ای و هر کس به بندگان خدا ستم کند افزون بر بندگان خدا نیز او را خصم بود ».

نامه ۲۰

«به خدا سوگند می خورم سوگندی راست که اگر به من خبر رسد که در اموال مسلمانات به اندک یا زیاد خیانت کرده باشی چنان بر تو سخت گیرم که کم مایه مانی و بار هزینه عیال بر دوشت سنگینی کند و حقیر و خوارشوی».

همانگونه که از نامه ها ٬ حکمتها و سخنان حضرت علی (ع) استنباط می گردد مضامین عدالت از دیدگاه در نهج البلاغه عبارتند از: اعتدال و عدالت احقاق حق مظلوم، برقراریعدالتفراگیر،دادنحقبهصاحبحق،اصلاحکارتماماقشار، اختصاصسهممساویازبیتالمالبههمه،رفعمشکلاتطبقاتپایینودادنحقآنها،ندادنامتیازبهخویشانواطرافیان،رویبرنگرداندنازطبقاتپایین،احساسبرادریدینیوبرابریباعموم.
۲-۳-۵-۱۳٫ عدالت و برابری از دیدگاه امام خمینی (ره)
امام خمینی (ره) به عنوان اسلام‌شناسی جامع و پایه‌گذار یک نظام حکومتی براساستعالیم دیناسلام، اشارات وتأکیدات فراوانی پیرامون مسئله عدالت اجتماعی در سخنرانی­ها و پیام­ها و مکتوباتشان داشته‌اند. به عنوان نمونه، در مجموعه ۲۲ جلدی صحیفه امام (ره)، ۴۷۱ مورد واژه عدالت اجتماعی آمده است (جمشیدی، ۱۳۸۰: ۳۵۷). امام خمینی (ره)، در موضوع عدالت و برابری در اسلام هدف از قیام و انقلاب را برقراری حکومت اسلامی و به تبع آن جاری و ساری کردن عدالت اسلامی می شمارند که در چنین حکومتی شخص اول با شخص آخر برابر است و نتیجه آن احقاق حق افراد جامعه و رفاه آنان می باشد (صحیفه نور، ج ۹: ۴۲ و ج۶: ۷۷ و ج ۱: ۲۵۰ و ج ۵: ۲۷۹ و ج۲: ۶). بررسی دقیق اندیشه‌های امام خمینی (ره) در قالب سخنرانی­ها، پیام­ها و مکتوبات ایشان که به نحوی به مسئله عدالت و مفهوم عدالت اجتماعی پرداخته‌اند، نشان می‌دهد که ایشان در موارد بسیاری مفهوم عدالت اجتماعی را همراه با مفاهیمی نظیر محرومیت، فقر، اقشار مستمند و تعابیری این چنین بیان نموده‌اند و با الفاظ و واژه‌های مختلف، به گونه‌ای به ارتباط میان مفهوم عدالت اجتماعی و رفع محرومیت، به طور مستقیم و یا غیر مستقیم اشاره داشته‌اند (صحیفۀنور، ج۳: ۴۸۸ و ج۴: ۴۶۱). امام خمینی (ره) با عنایت به جایگاه علم و دانش در عصر کنونی، بهره‌مندی از امکانات تحصیل آموزش عمومی را جزء نیازهای اساسی افراد و اقشار جامعه دانسته، عدم تأمین این نیاز را به عنوان یکی دیگر از وجوه محرومیت­ها بیان داشته‌اند(همان، ج ۸: ۴۰۰ و ج ۳: ۴۸۴).یکیازموضوعاتیکهرژیمپهلویبرایایجادشکافبین گروههایمردمازآناستفادهمیکرد،طرحموضوعتیبرایایجاداختلافبین قومیتهاونژادهایمختلفکشوربود. امام(ره)بادرکایننقشهشیطانیهموارهقبل وبعدازانقلابشکوهمنداسلامیدرایران،گروههایقومیرابهبرادریوپرهیزاز اختلافدعوتمیکردندایشانباافشاگریایننقشهها،جنگترکوکردو فارسوبلوچوغیرهرااسبابتفرقهوبروزاختلافمیدانستندومعتقدبودندکهدر اسلام،کردوفارسوترکمطرحنیست.با دقت در موارد فوق و نظائر آن می توان بیان کرد، که ایشان عدالت را به معنای «برابری فرصتها جهت تأمین نیازهای اساسی افراد و طبقات مختلف جامعه» مدنظر قرار داده اند. لذا جهت گیری و تأکیدات امام خمینی پیرامون بهبود شرایط زندگی افراد محروم جامعه بوده است(صحیفه امام، ج ۷ : ۷۸).

جدول شماره۲- ۳٫ نمونه ای از سخنان امام خمینی درباره عدالت و برابری

منبع

متن سخنان

صحیفه نور، ج ۲۰: ۳۴۰