فضای باز در ساختمان های بلند
در نیمه اول قرن بیستم معماران شهری سبک مدرنیسم و برنامه ریزان، به آسمان خراش های مسکونی به عنوان یک امکان برای جایگزینی شهرهای شلوغ و محیط های آلوده در شهرهای صنعتی پی بردند. در سال ۱۹۲۵ لوکوربوزیه اینگونه می نویسد: ما باید تراکم جمعیت را زیاد کنیم، ما باید به صورت فزاینده ای فضاهای سبز و چمن کاری شده را افزایش دهیم، همچنین ما باید شهرها را عمودی بسازیم. کنگره بین المللی معماران مدرن (CIAM)، آسمان خراش های مسکونی که به وسیله تکنیک تولید انبوه ساخته می شدند را به عنوان یک موقعیت گسترش داد. برای اینکه از نور، تهویه و فضاهای سبز در فضاهای شهری استفاده شود.

والتر گروپیوس مطالعاتی را ارائه داد که به همین بحث می پرداخت که با تراکم موجود و حاضر؛ ساختمان های بلندتر شکل بگیرد، اما فاصله مابین برج ها افزایش پیدا کند. وی ادعا می کرد فضاهای باقی مانده روی زمین و نیز بر روی سقف ها، باید برای کشت گیاهان استفاده شود، بنابراین تجربه بودن در طبیعت فقط محدود به آخر هفته ها نمی شود (curts, 1986, p.162) (یان گل، ۱۳۸۶).
فضاهای خارجی در کنار ساختمان های چندین طبقه، در بیشتر موارد هویت نامشخص دارند، مگر اینکه کاربری ویژه ای را به واسطه افراد ساکن ساختمان کنارش پیدا کنید. به این ترتیب فضا یک هویت عمومی تری پیدا می کند (پوردیهیمی، ۱۳۸۲).
امکانات فضای بازی متنوعی برای کودکان ایجاد می شود، اما برای بزرگسالان چندان کار زیادی نیست. ممکن است نیمکت هایی قرار داده شود و شرایطی برای پیاده روی ایجاد شود ولی در همین حد ساکنین معمولا اجازه استفاده از وسایل و مبلمان خود را در فضا ندارند و این حمل و نقل ها مشکلات زیادی دارد (Gehl, 1980). تحت این شرایط فعالیت های خارج از خانه کاملا محدود می شود، این عوامل توضیح می دهد که چرا فعالیت های خارج از خانه در جلوی ساختمان های چندین طبقه اغلب خیلی محدود است. هر چند که تعداد زیادی از مردم در حقیقت در این ساختمان ها زندگی می کنند.
تاکید بر اهمیت این موضوع که در فضاهای عمومی منطقه مسکونی تنها فرصت هایی برای راه رفتن یا نشستن کافی نیست، بلکه فرصت برای انجام فعالیت، باید در کنار کارها و فعالیت های کوچک و محلی مانند پوست کندن سیب زمینی، خیاطی، تعمیرات، سرگرمی روزمره و وعده های غذایی بیرون از خانه و در فضاهای عمومی گنجانده می شود که موجبات حضور بیشتر افراد و در نتیجه زنده شدن فضای عمومی می شود (Gehl, 1980).
حذف حیاط از معماری خانه های مسکونی و ایجاد ارتباط مستقیم فضای بیرون با درون در طرح های جدید آپارتمانی و نادیده گرفتن طبیعت، امنیت روانی انسان را به مخاطره انداخته و زندگی اجتماعی درون خانه را دشوار ساخته است (نایبی،۱۳۸۱،ص ۲۶).
اگر معمار به این باور برسد که حیاط ها هرچند کوچک برای زندگی امروزی ضروری هستند و علاوه بر ویژگی های معنوی از ابعاد عملکردی مهمی برخوردارند و در تفسیر فضایی خانه و شکل دادن به نظام فضایی آن نقش بسیار مهمی ایفا می کنند، تلاش می کند تا اعتقادات و باورهای دیرینه را مطابق نیاز امروز تغییر دهند و فضایی خلق کند که علاوه بر احیای مفهوم حیاط با ارائه تمهیداتی به آن عملکردی همیشگی (قابل استفاده در تمام فصول) بخشیده و در نهایت، ساختمان ها و شهرهایی بسازند که در آن “آرامش” جانشین “فرسایش” گردد.
جمع بندی
طبق بررسی های صورت گرفته نوعی حرکت برای تیپولوژی ساختمان های بلند در قرن بیستم به دور از دغدغه های آن، در جهت دستیابی به فرمی پایدار شکل می گیرد. برای این امر توجه به اصول زیر برای شکل گرفتن یک تیپولوژی جدید در ارتباط با ساختمان های بلند الزامی است که عبارتند از: تنوع و تغییرات در فرم با ارتفاع، تنوع در بافت و مقیاس، عملکردهای جدید، فضاهای عمومی، لفاف کدر، ماده اساسی، پل آسمانی و رنگ می باشد.
به طور کلی ساختمان های بلند به دو شکل زیر ساخته می شوند:
باریک و بلند به صورت برج: ساختمان های بلندی که بعد ارتفاع در آنها نسبت به ابعاد دیگر بسیار چشمگیر است. حجیم به صورت نواری: ساختمانی که بعد ارتفاع در آنها نسبت به سایر ابعاد تفاوت چشمگیری ندارد. با این حال با توجه به طراحی که براساس فرمی باریک و بلند شکل می گیرد سه قسمت پایه ساختمان، تنه و کلاهک به عنوان عناصر اصلی فرم ساختمان شناخته می شوند.
حذف حیاط از معماری خانه های مسکونی و ایجاد ارتباط مستقیم فضای بیرون با درون در طرح های جدید آپارتمانی و نادیده گرفتن طبیعت، امنیت روانی انسان را به مخاطره انداخته و زندگی اجتماعی درون خانه را دشوار ساخته است
اگر معمار به این باور برسد که حیاط ها هرچند کوچک برای زندگی امروزی ضروری هستند و علاوه بر ویژگی های معنوی از ابعاد عملکردی مهمی برخوردارند و در تفسیر فضایی خانه و شکل دادن به نظام فضایی آن نقش بسیار مهمی ایفا می کنند، تلاش می کند تا اعتقادات و باورهای دیرینه را مطابق نیاز امروز تغییر دهند و فضایی خلق کند که علاوه بر احیای مفهوم حیاط با ارائه تمهیداتی به آن عملکردی همیشگی بخشیده و در نهایت، شهرهایی بسازند که در آن آرامش جانشین فرسایش شود.

ملاحظات طراحی ساختمان های بلند مرتبه
توسعه پیشنهادی برای ساختمان های بلند مرتبه مسکونی باید به موارد عنوان شده در زیر نیز توجه کند:
معماری با کیفیت بالا
قادر به تامین یک محیط کامل و به خوبی طراحی شده، از جمله محوطه سازی نرم و سخت، به طوری که توسعه تعاملات به طور مثبتی منجر به محیط اطراف در سطح خیابان و بنا شود.
تایید کردن یا منجر شدن به یک نقطه با اهمیت مدنی و بصری یا یک مرکز از فعالیت های شهری به طور محلی، در رابطه با مناطق بلاواسطه و مناطق وسیعی که قابل مشاهده خواهد بود.
دستیابی به یک رابطه مثبت با ویژگی ها توپوگرافی و ساختمان های نزدیک، و کمک به تصویر و محیط زیست ساخته شده.
تقویت خط افق به وسیله حصول اطمینان در طراحی پشت بام با کیفیت بالا
ارتباط با بافت: که شامل توپوگرافی، فرم ساخته شده (شامل ساختمان های به شدت نزدیک، کسانی که یک گروه را تشکیل می دهند، فرم قابل مشاهده سایت، تعریف خیابان یا فضای عمومی)، دانه شهری (به عنوان مثال اندازه بلوک، مسیرهای پیاده، شکاف ها و دهانه ها و غیره)، ریتم معماری (پنجره ها، درها، خطوط کتیبه ها، بالکن ها و غیره)؛ و تاثیرات بالقوه در خط آسمان.
کیفیت معماری: توجهی که شامل مقیاس، فرم و تجمع، نیم رخ، نمای مصالح و همچنین در ارتباط با سازه های دیگر باشد.
مصالح: مصالح باید با کیفیت بالا و جزییات نما باید پاسخی به جهت گیری ها، با روزنه های متحرک، بالکن های سبک و منافع بصری را ارائه دهد.
بالکن ها: ارائه بالکن می تواند به ایجاد نمایی جذاب تر کمک کند، تقویت و افزایش ملایمت ساکنین (اتاق در فضای باز)، ایجاد فرصت هایی برای ایجاد سایبان، سایه و سرپناه در فضاهای عمومی و تقویت حس امنیت و ایمنی از طریق نظارت طبیعی ایجاد کند.
کمک به امکانات و فضاهای عمومی: سازه های بلند می تواند تاثیر قابل توجهی در میکرو اقلیم های محلی داشته باشند، به خصوص تاثیرات باد و سایه افکندن بر ساختمان های و مناطق همسایه. طرح ساختمان های بلند نیاز به ارزیابی تاثیرات بالقوه زیست محیطی در فضاهای عمومی (از جمله خیابان های مجاور) و ساختمان های اطراف دارد، که شامل پیچش و تلاطم در سطح خیابان، انعکاس نور از نمای شیشه ای، اجرای ورق های عمودی باران در نما، حفظ حریم خصوصی با خواست ساکنین همسایه (به خصوص مسکونی)، سیما در هنگام شب، حرکات وسایل نقلیه و محیط زیست برای کسانی که در مجاورت ساختمان هستند. (Ministry of Housing and Lands, 2004)
قابلیت نفوذ و حرکت پیاده: شامل طرح مشارکتی است که به شبکه های حرکت عابرین پیاده، نفوذپذیری به سایت و مناطق اطراف، فرصت هایی برای بهبود ارتباط با پای پیاده را برقرار می کند.

توصیه هایی برای ساخت و ساز ساختمان های بلند در ایران
زندگی در ساختمان های بلند بیش از یک نیاز است. آن یک اضطرار در جهان است، و نیاز به فرهنگ خاص خود دارد. اما نباید فراموش کرد که ساخت ساختمان های بلند، حتی در مناطقی که کارفرما و طرح های جامع شهری اجازه وجود ساختمان های بلند را می دهد، برخی از عوامل عمده ای که باید در نظر گرفته شوند عبارتند از:
حق و حقوق محله
نیازهای فیزیکی، روانی، اجتماعی و فرهنگی ساکنان
عرض معابر مجاور
خصوصیات فیزیکی سایت
توجه سرانه فضای باز (N. Rafizadeh, 2005)
بنابراین، ارائه مقررات خاص سبب می شود که ساختمان های بلند به شیوه ای مناسب طراحی، برنامه ریزی و ساخته می شوند. قبل از سال ۱۹۹۸ میلادی، هیچ مقرراتی برای طراحی و ساخت ساختمان های بلند وجود نداشت، اما در سال ۱۹۹۸ مقرراتی برای ساختمان های بلند توسط شورای عالی برنامه ریزی شهری و معماری صادر شد. این مقررات براساس خطر زلزله، محدودیتهای زیست محیطی با توجه به آلودگی هوا و مشکلات ترافیکی ارائه شد. در زیر برخی از این مقررات به شکلی خلاصه ارائه می گردد:
برای دسترسی به افق های مشابه، ساختمان باید در جهت خطی شکل بگیرد.
ساختمان بلند نباید کمتر از ۴/۱ ارتفاع ساختمان، از وسط طول خیابان عقب نشینی کند.
در مناطق مشخص شده به عنوان باغ شهر، ساخت و ساز تنها در زمین هایی بزرگتر از ۱۰۰۰ متر اجازه داده می شود، در ضمن حداکثر فضای ساخته شده برابر ۱۵ درصد از مساحت کل زمین باشد.
برای تشویق مردم به ساخت ساختمان های بلند باریک، به جای ساختمان های عظیم، عرض هر بلوک نباید از ۴۰ متر یا ۲/۱ ارتفاع ساختمان (۶طبقه) تجاوز کند. (N. Rafizadeh, 2005)
در ساختمان های نیمه متصل، فضای باز در هر ۴ طرف ساختمان استقرار می یابد.
در فاصله ای کمتر از ۵ متر، به لبه زمین و در ابعاد شرقی و غربی، پنجره ها ساختمان ها باید در ارتفاع بیش از ۱۶۰ سانتیمتر قرار می گیرد و باید الگویی شیشه ای داشته باشند.
تزیینات پوسته ها در هر ۴ طرف ساختمان ها اجباری است.
ساختمان های بلند با استفاده مسکونی قطعاً باید در یک منطقه شهری ساخته شوند. به همین دلیل، مهم است که نقش ساختمان را در منطقه بدانیم، و همچنین به مسایل فیزیکی و اجتماعی و اقتصادی توجه کنیم. مناظری که باید توسط ساکنین دیده شود، و همچنین شرایط زیست محیطی منطقه نیز بسیار مهم است که تا قبل از برنامه ریزی در نظر گرفته شوند. بنابراین برای برنامه ریزی ساختمان های بلند، حفاظت از محله و ارائه رفاه مورد نیاز و امکانات اجتماعی باید در نظر گرفته شود.
ارتباطات و مسیرهای حمل و نقل، زیرساخت ها و امکانات عمومی، حفاظت از منابع طبیعی و زیست محیطی، پیش بینی جمعیت، زیباسازی و توسعه چشم اندازهای مطلوب، سازگاری ساختمان های مجاور، همه از عواملی هستند که باید در انتخاب سایت برای بلوک برج در نظر گرفته شود.
دسترسی به خدمات اورژانسی و امدادی، به عنوان مثال امکانات آتشنشانی در ساختمان، یکی دیگر از عوامل مهم است، بنابراین:
۲-۱- ساختمان های بلند نباید در مناطق تنگ و کور، دامنه های کوه ها و تپه های بالا (برای ایجاد معابر شیب دار) قرار بگیرند.
۲-۲- ساختمان های بلند باید جلوخان (حریم) به منظور فراهم کردن حفاظت کافی داشته باشند. هنگامی که حوادث آتش سوزی در بلوک های مجاور رخ می دهد. در زمان های اضطراری، معابر و مسیرها باید به گونه ای طراحی شوند که امکان دسترسی خدمات آسان به ساختمان فراهم گردد. خدمات آتشنشانی باید قادر به استقرار در فاصله ای حداقل ۸ متری به دور از فضای ساختمان باشد.
از توسعه ساختمان که به تشکیل مناطق ناخوشایند، متراکم، و بیش از حد جمعیت بدون ارتباطات اجتماعی کافی و مناسب منجر شود باید اجتناب کرد.