۳-۲ ادله‌ی علمای شیعه در شبیه‌سازی انسانی
۳-۲-۱ جواز مطلق شبیه‌سازی انسانی
۳-۲-۲ جواز محدود شبیه‌سازی انسانی
۳-۲-۳ حرمت ثانوی شبیه‌سازی انسانی
۳-۲-۴ حرمت اولی شبیه‌سازی انسانی
فصل چهارم: حکم وضعی شبیه‌سازی انسانی از منظر علمای شیعه
۴-۱ حکم وضعی شبیه‌سازی انسانی
۴-۲ ادله‌ی علمای شیعه بر احکام وضعی شبیه‌سازی انسانی
۴-۲-۱ وجود مادر در شبیه‌سازی انسانی
عنوان صفحه
۴-۲-۲ وجود پدر در شبیه‌سازی انسانی
۴-۲-۳ ارث در شبیه‌سازی انسانی
۴-۲-۴ نفقه در شبیه‌سازی انسانی
نتیجه
منابع

مقدمه

تولید انسان به دست انسان به غیر راه طبیعی خود، از جمله مسائل جدید پزشکی مطرح شده در جهان است که بازتاب وسیعی در میان علماء و دانشمندان مذاهب مختلف داشته است و باعث کنش‌های تندی در مخالفت با این اقدام شده است. پیروان بیشتر ادیان و به خصوص مسلمانان اهل سنت در قبال این مسأله موضع گرفتند. نگرانی اکثر مسلمانانِ مخالف شبیه‌سازی انسانی آن بود که این کار به تضعیف باورهای دینی و سستی نهادهای اخلاقی و اجتماعی مسلمانان می‌ انجامد.
مسأله شبیه‌سازی از همان آغاز از جهات مختلف مورد بحث و نقض واقع شد. این که این کار در صورت موفقیت آیا به سود بشر است یا به ضرر آن؟! آیا این کار دخالت در کار خداوند و نقض اصول اخلاقی نیست؟! مسأله‌ی ارث، نسبت و نفقه و حضانت در شبیه‌سازی شده چگونه است؟! و …
در میان علمای شیعه و سنی این بحث با اختلاف نظرهای قابل ملاحظه‌ای پی‌گیری شده، اهل سنت به شدت با این مسأله مخالفت کرده و به حرمت آن حکم داده‌اند. در حالی که اکثر علمای شیعه با کنار گذاشتن تعصبات و با دلایل اجتهادی حکم به جواز داده‌اند و برخی به صورت مطلق و برخی به صورت محدود حکم جواز را صادر کرده‌اند و برخی دیگر بین حکم اولی و ثانوی تفاوت قائل شده‌اند.
این مسأله چنان جایگاهی در مباحث علمی و فقهی و اعتقادی پیدا کرد که «بحث قرن» نامیده شد. بنابراین پژوهش در این مسأله و آگاهی از حکم و ادله‌ی آن بسیار بااهمیت است.

هدف نوشته حاضر، تبیین و تحلیل مسأله‌ی شبیه‌سازی، بررسی حکم تکلیفی و وضعی آن و ادله‌ی اقامه شده بر آن از نظر علمای شیعه است. و از بررسی حکم فرق دیگر خودداری شده، زیرا پژوهش‌های بسیاری در این زمینه انجام شده ولی کمتر به نظر ادله‌ی شیعه به طور خاص پرداخته شده است.
به نظر می‌رسد که این مسأله در میان علمای شیعه به دور از تعصبات جاهلانه و با دلایل منطقی اجتهادی بررسی شده، به همین جهت این نوشته در چهار فصل طرح شد. فصل اول کلیات تحقیق، فصل دوم درآمدی بر شبیه‌سازی، فصل سوم حکم تکلیفی شبیه‌سازی و فصل چهارم حکم وضعی شبیه‌سازی.
در فصل دوم، ابتدا شبیه‌سازی تعریف و تبیین شده، انواع شبیه‌سازی، محاسن و معایب شبیه‌سازی انسانی ذکر شده است. سپس مفهوم حکم تکلیفی و وضعی تحلیل و حکم شبیه‌سازی حیوانی و نباتی از نظر علمای شیعه بیان شده است. زیرا موضوع تحقیق پیرامون حکم وضعی و تکلیفی شبیه‌سازی انسانی بوده، لذا حکم تکلیفی شبیه‌سازی حیوانی در فصل اول جداگانه آمده است.
در فصل سوم حکم تکلیفی (حرمت، حلیت) شبیه‌سازی انسانی از نظر اکثر علمای شیعه با ذکر استفتائات آنان آورده شده است، که برخی قائل به جواز مطلق، برخی قائل به جواز محدود و برخی قائل به حرمت ثانوی و برخی قائل به حرمت اولی شبیه‌سازی انسانی بودند. سپس ادله‌ای هر یک بیان و توسط دیگران نقد شده و در نتیجه آن شد که اکثر علما قائل به جواز هستند.
در فصل چهارم حکم وضعی (نسب، نفقه، ارث، دیه و …) شبیه‌سازی انسانی با ذکر استفتائات مراجع عظام آورده شده است. پس با بررسی ادله‌ی هر یک نتیجه بر آن شد که مسأله نسب، نفقه، ارث و … در مورد فرد شبیه‌سازی شده، یک مسأله قابل حل است.
فصل اول:
کلیات تحقیق
۱-۱ تعریف و تبیین موضوع
۱-۲ ضرورت و اهمیت پژوهش
۱-۳ فوائد و اهداف پژوهش
۱-۴ پیشینه موضوع پژوهش
۱-۵ سؤال‌های پژوهش
۱-۶ فرضیه تحقیق
۱-۷ روش تحقیق
۱-۸ ساختار تحقیق
۱-۹ واژگان کلیدی
۱-۱۰ محدودیت‌ها و مشکلات

۱-۱ تعریف و تبیین موضوع

«شبیه‌سازی» که معادل واژه‌ی «کلدن» در لاتین و «استنساخ» در عربی است به عنوان یکی از ثمرات پیشرفت در علم ژنتیک عبارت است از ایجاد و تولید موجودی مشابه موجود اصلی بدون دخالت سلول‌های جنسی (تولیدمثل غیرجنسی) و استنساخ به معنای نسخه‌برداری و رونویسی کردن است که در اصطلاح یعنی نسخه‌برداری از سلول یک فرد و تولید فردی شبیه آن. استنساخ و تناسخ با هم متفاوت هستند، تناسخ یعنی تعلق روح به بدن شخصی دیگر، پس از مفارقت از بدن اول بدون این که زمانی فاصله شود ولی در استنساخ دو روح در یک بدن وجود دارد. بدنی که مشابه بدن (جسم) قبلی است و جسم اول از جسم دوم به لحاظ روح و سایر ابعاد، با توجه به محیط و … متفاوت است.

۱-۲ ضرورت و اهمیت پژوهش

مسأله‌ی شبیه‌سازی از همان ابتدا که مطرح شد مورد بحث و نقض واقع شد. محاسن، معایب و عواقب آن توسط علماء و دانشمندان بررسی شد و از آن جا که این مسأله از مسائل مستحدثه و روز است و حکم آن به صراحت در دین اسلام نیامده، علمای شیعه و سنی وظیفه‌ی خود دانستند تا از میان ادله‌ی اجتهادی حکم آن را صادر کنند.
یکی از موارد اختلافی میان شیعه و سنی حکم این مسأله‌ی جدید است که علمای قول معاصر را به بحث و پژوهش واداشته. لذا به خاطر حساسیت این مسأله در قرن حاضر که باعث ایجاد شبهه‌های فراوانی شده، ضروری است که نظر علمای خود را در مورد حکم تکلیفی و وضعی این مسأله بدانیم و شبهات ذهنی خود را جواب دهیم.

۱-۳ فوائد و اهداف پژوهش

هدف این نوشته، تبیین و تحلیل مسأله شبیه‌سازی انسانی و بیان استفتائات مراجع عظام فعلی در مورد حکم تکلیفی و وضعی مسأله و آشنایی با ادله‌ی آنان است. همچنین این نوشته درصدد است که محاسن و معایب این مسأله را به صورت مختصر بیان کند.
این نوشته علاوه بر این که باعث می‌شود، مکلفین نسبت به احکام شرعی روز خود مطلع شوند زمینه را برای محققان دیگر جهت تحقیق و بررسی بهتر این مسأله فراهم می‌کند.

۱-۴ پیشینه موضوع پژوهش

درباره مسأله شبیه‌سازی انسانی مقالات بسیاری در فصل‌نامه‌ها و مجله‌ها چاپ شده است. ولی پژوهشی که پیرامون این مسأله از نظر شیعه به طور خصوصی صورت گرفته باشد، یافت نشد و بیشتر پژوهش‌ها در مورد نظر مخالف شیعه است که علمای شیعه به نقد نظرات آنان پرداخته‌اند. در این زمینه می‌توان مقاله‌ی «نقد و بررسی اجمالی دلایل تحریم شبیه‌سازی از منظر عالمان اهل سنت» را نام برد که در مجله‌ی تخصصی آموزه‌های فقهی چاپ شده است.
همچنین کتاب «شبیه‌سازی انسانی از دیدگاه آیین کاتولیک و اسلام» که در این کتاب فصلی جداگانه به نظر علمای شیعه پرداخته شده است، اما احکام وضعی را جداگانه بررسی نکرده و فقط احکام تکلیفی را مورد بررسی قرار داده است.
در مورد حکم وضعی شبیه‌سازی به صورت پراکنده و اجمالی در مقاله‌ها و کتاب‌ها می‌توان برخورد کرد. اما نوشته حاضر بر آن بوده تا حکم تکلیفی و وضعی را جداگانه به همراه ادله‌ی آن بررسی کند.

۱-۵ سؤال‌های پژوهش

۱-۵-۱ سؤالات اصلی

۱- شبیه‌سازی چیست؟
۲- حکم تکلیفی و وضعی شبیه‌سازی انسانی در نظر علمای شیعه چیست؟

۱-۵-۲ سؤالات فرعی

۱- آیا شبیه‌سازی فقط در مورد انسان است؟
۲- شبیه‌‌سازی با دیگر تولیدمثل‌ها چه تفاوتی دارد؟
۳- آثار مثبت و منفی شبیه‌سازی چیست؟