اگرچه با بررسی ادبیات به ویژگی های متنوعی خواهیم رسید ولی سه ویژگی برتری اضافی^[۶۲]، سازگاری و پیچیدگی مهمتر به نظر می رسند که در ذیل به تشریح بیشتر آنها خواهیم پرداخت.
مزیت اضافی
مزیت اضافی به درجه ای اتلاق می شود که از نوآوری انتظارات بهتر و بیشتری در ذهن استفاده کنندگان آن وجود داشته باشد. تحقیقات انجام گرفته در زمینه سیستم های سازمانی نشان می دهند که استفاده از این سیستم ها نتنها باعث دستیابی به مزیت های فنی(مثل کاهش هزینه های نگهداری نرم افزار) می شوند بلکه باعث فراهم شدن مزیت های کسب و کار از قبیل کاهش موجودی انبارها و … خواهند شد. بنابراین منطقی است که بپذیریم شانس سازمانی هایی که مزیت های مهم و زیادی را از سیستم های سازمانی می طلبند در پذیرش و گسترش سیستم های سازمانی و همچنین در تحقق بیشتر رضایت و پیاده سازی موفقیت آمیز این نوع از سیستم ها بسیار بیشتر خواهد بود بنابراین نتیجه می گیریم که میزان مزیت اضافی مورد انتظار از سیستم های سازمانی رابطه مستقیم با پیاده سازی موفقیت آمیز این نوع از سیستم ها دارد.

سازگاری
سازگاری به درجه ای اتلاق می شود که یک نوآوری با ارزش ها، تجارب و نیازهای موجود پذیرنده آن تطابق دارد. فقدان سازگاری یک نوآوری باعث تضعیف استفاده از آن شده و باعث مشکلات عمده ای در گسترش یا استفاده از آن، در واحد پذیرنده خواهد شد. سازگاری همواره به عنوان یکی از عوامل موفقیت سیستم های سازمانی پذیرفته شده است. اگر سیستم سازمانی با عملیات کاری فعلی، سیستم های موجود و سیستم های ارزشی پذیرندگان بالقوه آن سازگار باشد، احتمال پیاده سازی موفقیت آمیز آن بیشتر خواهد بود. بنابراین نتیجه می گیریم که میزان سازگاری سیستم های سازمانی رابطه مستقیم با پیاده سازی موفقیت آمیز این نوع از سیستم ها خواهد داشت.
پیچیدگی
پیچیدگی به درجه سختی درک و استفاده از نوآوری اتلاق می شود. معمولا پیچیدگی باعث تضعیف پذیرش سیستم های سازمانی شده و منجر به سختی پیاده سازی و گسترش بیشتر آن می شود. مشکلات درک و اعمال فناوری جدید می تواند منجر به تشخیص کندتر ارزش حاصل شده، ترس از شکست و مقاومت در استفاده از آن شود و از این طریق موفقیت پیاده سازی را با تهدید مواجه کند. بنابراین نتیجه می گیریم که درجه پیچیدگی سیستم های سازمانی اثرات منفی بر پیاده سازی موفقیت آمیز آنها خواهد داشت.
ویژگی های سازمانی
در میان بسیاری از ویژگی های سازمانی، حمایت مدیریت ارشد و آموزش تقریبا همیشه به عنوان متغیرهای کلیدی در پیاده سازی موفقیت آمیز سیستم های اطلاعاتی و گسترش نوآوری معرفی شده اند که در ذیل به تشرح آنها خواهیم پرداخت:
حمایت مدیریت ارشد
حمایت مدیریت ارشد می تواند منجر به مواردی از این قبیل شود: کمک به درک قابلیت ها و محدودیت های فناوری اطلاعات، تبیین اهداف منطقی برای سیستم های فناوری اطلاعات، تعهد محکم نسبت به معرفی موفقیت آمیز فناوری اطلاعات در نظر گرفته شده و اعلام استراتژی فناوری اطلاعات سازمان به کارکنان. دخالت و نظارت فعال و جهت گیری روشن مدیران اجرایی سطح بالا، موجب فراهم آوری انگیزه لازم در جهت پیاده سازی پایدار سیستم های برنامه ریزی منابع سازمان خواهد شد. علاوه بر این کاربران معمولا تمایل دارند که با انتظارات مدیریت وفق پیدا کنند و احتمال پذیرش سیستمی که مورد حمایت مدیران ارشد سازمان باشد از جانب آنها بیشتر خواهد بود. بنابراین میزان حمایت مدیریت ارشد برای پیاده سازی سیستم های سازمانی ارتباط مستقیمی با پیاده سازی موفقیت آمیز سیستم های سازمانی خواهد داشت.
آموزش
محققین دریافته اند که آموزش ارتباط مثبتی با پذیرش، گسترش و پیاده سازی سیستم های فناوری اطلاعات پیچیده که بار یادگیری زیادی را به سازمان ها تحمیل می کنند، دارد. عدم آموزش کاربران و درک ناقص چگونگی تغییر فرآیندهای تجاری توسط سیستم های سازمانی علت شکست بسیاری از پروژه های پیاده سازی سیستم های سازمانی تلقی می شود. بنابراین نتیجه می گیریم که آموزش سیستم های سازمانی به کاربران ارتباط مستقیمی با پیاده سازی موفقیت آمیز این نوع از سیستم ها دارد.
تطبیق فرآیندها
یکی از ویژگی های بارز سیستم های سازمانی این است که این سیستم ها بسته های نرم افزاری هستند که بر اساس بهروش ها و به منظور پشتیبانی از سازمان های مختلف صنعت های متفاوت ساخته شده اند. هرچند که این موضوع اغلب باعث ناهماهنگی هایی بین سیستم سازمانی و روش خاص انجام کسب و کار توسط سازمان ها می شود. در این حالت با دو گزینه سفارشی سازی بسته نرم افزاری در جهت حمایت از نیازهای سازمان و یا تغییر فرآیندهای کسب و کار سازمان به منظور تطابق با بسته نرم افزاری مواجه خواهیم بود. متخصصین معتقدند که سازمان های پذیرنده سیستم های سازمانی به جای سفارشی سازی بسته نرم افزاری، باید تا حدودی اقدام به مهندسی مجدد فرآیندهای تجاری نمایند چرا که سفارشی سازی نرم افزار اغلب منجر به زمان و هزینه های بیشتر پیاده سازی خواهد شد. از طرفی باید توجه داشت که با افزایش تغییر فرآیندها، نیاز به اعمال تغییرات بیشتری در سازمان خواهیم بود که در این حالت تلاش ها و منابع بیشتری مورد نیاز بوده و با مقاومت ها و مشکلات بیشتری مواجه خواهیم شد. بنابر این نتیجه می گیریم که میزان تغییر فرآیندها به منظور تطابق با سیستم سازمانی اثر منفی بر پیاده سازی سیستم های سازمانی خواهد داشت.
عوامل مربوط به انتقال دانش
همانطور که قبلا نیز ذکر شد عوامل موثر در انتقال دانش را می توان به سه دسته تقسیم نمود. این عوامل را می توان به شرح زیر در مدل در نظر گرفته شده گنجاند.
ضمنی بودن دانش
دانش ضمنی، دانشی است که به آسانی منتقل و تسهیم نمی شود، شخصی بوده و ریشه در فعالیت ها، تجارب و درگیری^[۶۳] افراد در زمینه خاصی نظر دارد. تحقیقات نشان می دهند که انتقال این نوع از دانش نسبت به انتقال دانش صریح مشکل تر می باشد. ضمنی بودن را می توان به این صورت تعریف کرد: انباشت تلویحی و غیرقابل کد گذاری مهارت ها که از یادگیری به وسیله انجام و تجربه کارها حاصل می شود. ضمنی بودن دانش باعث ابهام آن شده و قابلیت انتقال آن را کاهش می دهد. در زمینه سیستم های سازمانی حجم زیادی از دانش، در بسته نرم افزاری و ذهن مشاورین محصور بوده و هر چه دانش مورد نیاز ضمنی تر باشد، انتقال آن مشکل تر بوده و فرایند پیاده سازی سیستم سازمانی پیچیده تر خواهد بود. بنابراین نتیجه می گیریم که میزان ضمنی بودن دانش اثر منفی بر پیاده سازی موفقیت آمیز سیستم های برنامه ریزی منابع سازمان خواهد داشت.
کیفیت ارتباطات
کیفیت ارتباطات یکی از مهمترین عوامل اثر گذار بر انتقال دانش بین منبع و پذیرنده دانش است و به رابطه خوب، نزدیک و منسجم بین منبع و پذیرنده دانش بستگی دارد. لازم به ذکر است که انتقال دانشی که دارای مولفه های ضمنی زیادی است نیازمند تعاملات پی در پی و متعدد بین طرف های دخیل است و انتقال موثر دانش مستلزم ایجاد رابطه خوب می باشد. در زمینه پیاده سازی سیستم های سازمانی باید به کیفیت ارتباطات توجه ویژه ای داشت چرا که سازمان ها به شدت در زمینه دانش و تخصصی که در سیستم محصور است، به فروشندگان و مشاورین وابسته هستند. بنابراین نتیجه می گیریم که کیفیت ارتباطات بین گروه های درگیر، ارتباط مستقیم با پیاده سازی موفقیت آمیز سیستم های سازمانی دارد.
صلاحیت منبع دانش^[۶۴]
صلاحیت منبع دانش به میزان تبحر و موثق بودن منبع از منظر دریافت کننده دانش اتلاق می شود. یک متخصص و منبعی که موثق و قابل اعتماد باشد، به طرز کارآمدتری رفتار پذیرنده دانش را تحت تاثیر قرار خواهد داد. زمانی که منبع دانش قابل اطمینان، موثق و دانا نباشد، فرایند انتقال دانش سخت تر خواهد بود و راهکارها و مثال های ارائه شده توسط منبع دانش به سختی پذیرفته شده و مقاومت هایی در مقابل آن به وجود خواهد آمد. بنابراین نتیجه می گیریم که میزان صلاحیت منبع دانش(فروشنده و مشاوران سیستم ها) ارتباط مستقیم با پیاده سازی موفقیت آمیز سیستم های برنامه ریزی منابع سازمان خواهد داشت.
انگیزه منبع
یادگیری و درک بهتر مشتری یکی از مهمترین اهداف و نتایج استفاده از مشاوران می باشد. بسیاری از شرکت های مشاور نیز انتقال دانش را به عنوان یکی از مهمترین سرویس هایشان معرفی می کنند. هر چند که بعضی از آنها به دلیل ترس از تنزل رتبه و موقعیت و یا از دست دادن حق مالکیت تمایلی به اشتراک دانش حیاتی ندارند. عدم تشویق و ترغیب کافی مشاورین به منظور انتقال و اشتراک دانش و نیاز به تخصیص زمان و منابع از جانب آنها در جهت انتقال دانش، دلایل این عدم تمایل محسوب می شود. در پروژه های پیاده سازی سیستم های سازمانی انگیزه منبع دانش یکی از موانع انتقال موثر دانش محسوب می شود. بنابر این نتیجه می گیریم که میزان انگیزه منبع دانش(فروشنده و مشاورین سیستم های سازمانی) در جهت اشتراک دانش با مشتریان ارتباط مستقیم با پیاده سازی موفقیت آمیز سیستم های سازمانی خواهد داشت.
ظرفیت جذب دانش
ظرفیت جذب به توانایی دریافت کننده دانش در شناسایی اهمیت و ارزش اطلاعات خارجی، جذب و به کارگیری آن اتلاق می شود. ظرفیت به توانایی سازمان در شناسایی و پیوند دانش جدید با تخصص های داخلی و موجود بستگی دارد و تابعی از سطح دانش قبلی سازمان مورد نظر می باشد. ظرفیت جذب همیشه به عنوان یکی از مهمترین عوامل اثر گذار بر انتقال دانش مطرح شده است. جذب دانش از جانب یک سازمان بستگی به سطح همپوشانی و اشتراک دانش فنی با گروه های همکار دارد. ظرفیت بالای جذب از جانب دریافت کننده های دانش باعث تسهیل انتقال بهروش ها به سازمان مشتری خواهد شد. بنابراین نتیجه می گیریم که ظرفیت جذب دانش مربوط به سیستم های سازمانی از جانب سازمان مشتری، رابطه مستقیمی با پیاده سازی موفقیت آمیز سیستم های سازمانی خواهد داشت.
اشتراک دانش در پیاده سازی سیستم های سازمانی
پیاده سازی سیستم های برنامه ریزی منابع سازمان نیازمند این است که کاربران نهایی دانش وسیع تری را در مقایسه با بهره گرفتن از سیستم های سنتی داشته باشند. کاربران باید بدانند که چگونه وظایفشان با فرایند اصلی در ارتباط بوده و چگونه فرایند آنها با سایر فرآیندهای سازمان مطابقت دارد. بنابراین اشتراک دانش یکی از عوامل اصلی موفقیت پیاده سازی سیستم های سازمانی محسوب می شود. بهتر است که سازمان ها در طی پیاده سازی شرایطی را فراهم آورند که در آن کاربران نهایی چارچوب سیستم سازمانی را درک کرده و فواید استفاده از این نوع سیستم ها را شناسایی کنند. به واسطه تعهدات زمانی و اشتراک دانش گسترده ای که باید در طی پیاده سازی سیستم های سازمانی رخ دهد، ضروریست که کاربران نهایی در مقایسه با پیاده سازی سیستم های سنتی بیشتر درگیر در انجام پروژه باشند. در بسیاری از موارد پیاده سازی سیستم های سازمانی توسط کاربران نهایی و مدیران کاربران نهایی مدیریت و راهبری می شود و کارکنان فناوری اطلاعات صرفا نقش مشاورین فنی را ایفا می کنند. متاسفانه معمولا فاصله دانشی^[۶۵]چشمگیری در میان پرسنل(تیم) پیاده سازی وجود دارد و این افراد به آسانی دانش خود را به اشتراک نمی گذارند.
عوامل تسهیل ساز اشتراک دانش
در این قسمت عوامل متعددی که اشتراک دانش را تحت تاثیر قرار می دهند، بررسی می شوند. این عوامل عبارتند از:
تسهیل سازی اشتراک دانش در بین اعضای تیم پیاده ساز

• • عدم تاکید بر القاب، رتبه ها و جایگاه سازمانی در تیم

• • تاکید بر ثبت و کدگذاری چگونگی انجام کارها و مقایسه توصیفات نوشته شده

• • حجم بالای اجتماعی سازی بعد از انجام کارها

• • ایجاد شناخت در بین اعضای تیم و حمایت آنها از یکدیگر

• • نگاه اعضای تیم به یکدیگر به عنوان یک متخصص در زمینه کاری هر عضو

• • تمرکز بر اهداف مشترک

• • کاهش تنش بین پرسنل فناوری اطلاعات سازمان و تیم یکپارچه ساز با توجه به این موضوع که پروژه با نیازمند تعهدات زمانی و مالی جدی خواهد بود

• • عدم تاکید بر رتبه و جایگاه سازمانی از طریق تخصیص امتیاز یکسان به تمامی اعضای تیم

• • درگیر ساختن انواع مختلف کاربران کلیدی در فرایند به منظور اطمینان از کسب دانش از افراد مناسب.

فعالیت های مدیریت تغییرات

• • تعامل تیم با کاربران نهایی پیرامون چگونگی تغییر مشاغل بعد از پیاده سازی سیستم سازمانی

• • تعیین بعضی از کاربران نهایی به عنوان عامل های تغییر^[۶۶] در هر واحد سازمانی

• • محول کردن وظیفه برقراری تعامل به عامل های تغییر

• • آموزش مدیریت تغییرات به تیم پیاده ساز و پیگیری راهبرد مدیریت تغییرات

• • تمرکز بر گزارش وضعیت پروژه به سازمان

• • اطمینان از گرفتن ورودی و بازخورد از کاربران نهایی که به طور مستقیم عضوی از تیم پیاده ساز نیستند

• تمرکز بر کمک به کاربران در جهت درک چگونگی تغییر شغل آنها بعد از پیاده سازی سیستم سازمانی

میزان تملک
میزان مشارکت
میزان مشارکت
شکل (۳-۲) : رابطه میان میزان مشارکت و میزان تملک- (مأخذ: عندلیب، ۱۳۸۷: ۴۸)
از سوی دیگر نکته قابل توجه آن است که ساکنین کنونی محله، بدون پشتیبانی ها و حمایت های بیرونی قادر به نوسازی محلات خود نخواهند بود. بنابراین به منظور ترغیب ساکنین به مشارکت در نوسازی باید سیاست های تشویقی را به اجرا در آورد. این سیاست ها شامل اقدامات حمایتی و ایجاد انگیزه های اقتصادی برای نوسازی است.

اعتماد به اقدامات حمایتی سازمان
عدم تحقق انگیزه های اقتصادی مردم
تحقق انگیزه های اقتصادی مردم
عدم اعتماد به اقدامات حمایتی سازمان
شکل (۳-۳): مشارکت نتیجه منطقی تحقق انگیزه های اقتصادی و اقدامات حمایتی دولت – (مأخذ: عندلیب، ۱۳۸۷: ۴۹)
به این ترتیب الگوی مداخله، نوسازی و سیاست حاکم بر اجرای طرح در دستیابی به اهداف مورد نظر، شامل تقویت اقدامات حمایتی و تحقق هر چه بیشتر انگیزه های اقتصادی مردم می باشد(عندلیب، ۱۳۸۷: ۴۹).
۳-۴٫ جمع بندی و چارچوب تحلیلی پژوهش
در پایان این فصل و با توجه به مطالعات انجام شده در حوزه تجارب داخلی و خارجی و به ویژه دو الگوی نوسازی بافت در ایران و با استناد به مبانی نظری چارچوب اولیه تحلیلی پژوهش به دست می آید که این چارچوب با شناخت ویژگی های محله کامل تر شده و امکان ارائه الگوی راهبردی- مشارکتی را فراهم می آورد.
سیر تاریخی اقدامات و فعالیت ها در حوزه نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده شهری در ایران گویای اهمیت یافتن این مسئله در بین نهاد های مسئول و از جمله مهمترین این اقدام تاسیس شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران که به صورت تخصصی به موضوع بهسازی و بازآفرینی بافت فرسوده می پردازد.
مطالعه تجارب نوسازی و بهسازی با رویکرد مشارکتی حاکی از موفقیت این طرح ها به دلیل درگیرکردن ساکنان و مالکان در بهسازی و نوسازی بافت است به نحوی که در الگوی سهامدار پروژه که الگوی عملی است و در الگوی دوم که الگوی نظری است بر مشارکت به عنوان رکن اساسی این الگوها تاکید بسیار شده است.
لذا با الگویی که مشارکت در آن به طور صحیحی تعریف و هدایت شود و شیوه جلب مشارکت ساکنین و مالکین با توجه به امکانات و تمایلات مشارکتی ساکنان و بر مبنای توانایی آنها و همچنین با پشتوانه قانونی و اجرایی لازم تعریف شود، تحقق پذیری طرح و پروژه های نوسازی و احیاء را بالا می برد ضمن آنکه رضایت آنان نیز جلب می شود.
فصل چهارم: جایگاه بافت قدیم در شهر ساری با تاکید بر محله مورد مطالعه و ویژگی های آن
مقدمه
۴-۱٫ شناسایی موقعیت محله مورد مطالعه در ارتباط با شهر
۴-۲٫ شناسایی ویژگی های جمعیتی و اجتماعی محله
۴-۳٫ شناسایی ویژگی های اقتصادی محله
۴-۴٫ شناسایی ویژگی های کالبدی محله
۴-۵٫ شناسایی طرح ها و برنامه های موجود یا در دست تهیه در ارتباط با محله
۴-۶٫ شناسایی مدیریت شهری مرتبط با موضوع بهسازی و نوسازی
۴-۷٫ بررسی تحلیلی محله آب انبارنو با تاکید بر نتایج پرسش نامه
مقدمه
در این فصل با مطالعه تاریخی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی محله با بهره گرفتن از اسناد فرادست، اطلاعات مرکز آمار و اطلاعات ایران و همچنین پیمایش های میدانی، تکمیل و تحلیل پرسش نامه، شناختی از ویژگی های عمومی محله در ارتباط با شهر به دست می آید که در تحلیل و ارائه مدل راهبردی احیای محله تاثیر به سزایی دارد. آنچه در این فصل بدان پرداخته شده سابقه و تاریخچه مختصری از شکل گیری شهر و محله، بررسی و شناسایی ویژگی های جمعیتی و اجتماعی محله چون تعداد جمعیت در دهه های مختلف در مقایسه با شهر، نرخ رشد،
بعد خانوار، گروه های سنی و جنسی جمعیت محله، سطح تحصیلات، پایگاه اجتماعی / اقتصادی محله و مقایسه آن با کل شهر، شناسایی ویژگی های اقتصادی محله شامل کاربری های واقع در محله و محورهای پیرامون محله، نوع مشاغل سرپرست خانوارها، میزان درآمد و هزینه خانوارها، و نیز شناخت ویژگی های منحصر به فرد محله از جمله محل استقرار و موقعیت استراتژیک محله نسبت به شهر، استقرار در مرکز هندسی و مرکز تجاری شهر، در بر داشتن عمده بناها و آثار ارزشمند تاریخی، فرهنگی در خود و …می باشد. هم چنین تحلیل پرسش نامه که در موضوعات کالبدی، اقتصادی و اجتماعی تدوین و توسط ساکنان محله تکمیل و نهایتاً به شیوه توصیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. مجمع یافته های فوق مبنا و ابزار تحلیلی مناسبی را برای استفاده در الگوی راهبردی - مشارکتی در فصل پنجم پژوهش به دست می دهد.
۴-۱٫ شناسایی موقعیت محله مورد مطالعه در ارتباط با شهر
مطالعه اسناد تاریخی نشان می دهد که شهر ساری در مراحل اولیه به صورت قلعه ای شکل گرفته و در طول زمان متأثر از پارامترهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و .. دگرگونی های دیگری را به خود گرفته است. این هسته در اطراف مسجد جامع فعلی (بر بازمانده های آتشکده بنا شده) و میدان پاچنار که مرکز اولیه شهر کهن بوده، شکل گرفته است (مهندسین مشاور ابردشت، ۱۳۸۴: ۱). در مطالعات “وضع موجود” طرح‌تفصیلی ساری درباره مرکز قدیمی شهر آمده است: این ناحیه هسته اولیه و مرکزی شهر ساری را تشکیل می‌دهد و بافت قدیمی و اکثر بناهای تاریخی شهر در این ناحیه قرار گرفته‌اند. محلات قدیمی این ناحیه بازار، امامزاده یحیی، خیام، قلیچ و آب انبارنو می‌باشد (نقشه شماره ۱). آثار تاریخی و فرهنگی که در این ناحیه قرار دارد عبارت است از: آب‌انبار‌نو، آب‌انبار میرزا مهدی، منزل کلبادی، مسجد مصطفی خان، امامزاده یحیی، امامزاده سیدزین‌الدین، مسجد جامع، ساختمان دارایی و ساختمان دادگستری.
فعالیت‌های عمده تجاری- اداری شهر حول خیابان‌های این محدوده و بازار نرگسیه صورت می‌پذیرد. اکثر ادارات و سازمان‌های دولتی شهر و پارک قدیمی سبزه‌میدان در این ناحیه واقع شده است. بخش زیادی از کاربری‌های عمده تجاری، فضاهای مذهبی، فضاهای بهداشتی و درمانی و فضاهای ورزشی در داخل آن قراردارد. تمرکز مراکز خدماتی- اداری در این محدوده و ضرورت مراجعات روزانه شهروندان ساری و مراجعین سایر شهرستان‌های استان به این محدوده، شرایط ویژه و چهره‌های گوناگونی را در آن موجب می‌شود. ساکنان این محدوده را بیشتر کسبه، بازاریان و کارمندان تشکیل می‌دهند. به عبارت دیگر اقشار میانی جامعه در این محدوده زندگی می‌کنند. ساختمان‌ها اکثراً قدیمی و یک یا دو طبقه می‌باشند. در سال‌های اخیر در داخل بافت محله در بر خیابان‌های اصلی بناهای چند طبقه نیز احداث گردیده است. بیشترین مصالح به کار رفته در ساختمان‌های این ناحیه از آجر، سیمان و چوب می‌باشد. تراکم خالص مسکونی در این ناحیه ۱۸۹ نفر در هکتار و تراکم خالص جمعیتی آن ۱۱۷ نفر در هکتار می‌باشد^[۵۴].
شکل گیری محله آب انبارنو احتمالاً در دوره قاجار تکامل یافته و عمدتاً اراضی اطراف آن با بناهای مسکونی و سکنه ممتاز اشغال می گردد. (بناهای قابل توجه مسکونی با فضاهای باز و وسیع آن گویای این مسئله
می باشد: خانه کلبادی، خانه فاضلی، خانه میر گتی و …) (مهندسین مشاور ابردشت، ۱۳۸۴: ۴)
عکس شماره ؟؟؟: خانه میرگتی
این محله با سطحی حدود ۲/۲۴ هکتار، ۱۸% از سطح بافت قدیم و ۸۵/۰% از سطح شهر ساری را به خود اختصاص داده است (مساحت شهر ساری ۲۸۵۲ هکتار و مساحت محدوده بافت قدیم ۱۳۴ هکتار می باشد). نقشه شماره ۲ موقعیت محله را در ارتباط با بافت قدیم و شهر ساری نشان می دهد.
نقشه شماره (۱)- محلات بافت قدیم شهر ساری
نقشه شماره (۲) - محدوده محله آب انبارنو و موقعیت آن در ارتباط با شهر
۴-۲٫ شناسایی ویژگی های جمعیتی و اجتماعی محله
۴-۲-۱٫ شناسایی مسائل جمعیتی
۴-۲-۱-۱٫ چگونگی پراکنش جمعیت
بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال های ۱۳۸۵- ۱۳۳۵ روند تحول جمعیت شهر ساری سیر صعودی داشته است و به شرح زیر بوده است. نرخ رشد جمعیت طبیعی شهر به طور کلی ۳۴/۳ درصد می باشد که این نرخ در محلات تاریخی کمتر می باشد.
جدول شماره (۴-۱) : روند تحول جمعیت شهر ساری از سال‌های ۱۳۸۵- ۱۳۳۵

پیوست ۲-۱ ۱۸۹
پیوست ۳-۱ ۱۹۰
پیوست ۵-۱ ۱۹۱
پیوست ۵-۲ ۱۹۲
نمایشنامه ارنانی (نوشته ویکتور هوگو) ۱۹۳
فهرست شکل‌ها
عنوان صفحه
شکل ۳-۱- این یک پیپ نیست! ۵۴
شکل ۳-۲- سیر تطور مکتب تارتو ۶۸
شکل ۳-۳- الگوی تعدیل شده روابط بینا فرهنگی(سجودی،۱۳۸۸،b،ص۱۵۳) ۷۶
شکل ۴-۱- سپهر فرهنگی دوران رضاشاه ۹۶
شکل ۴-۲- اشاعه فرهنگی در دوران رضاشاه ۹۶
شکل ۴-۳- انبساط سپهر فرهنگی ۱۳۲۵-۱۳۲۰ ۱۰۱
شکل ۴-۴- انقباض سپهر فرهنگی ۱۳۳۰-۱۳۲۵ ۱۰۱
شکل ۴-۵- روابط بینافرهنگی درزمانی و هم زمانی (سجودی،۱۳۸۸،ص۱۶۰) ۱۰۳
شکل۴-۶- آثار ترجمه‌شده ۱۳۲۰-۱۳۰۰ ۱۲۵
شکل ۴-۷- تفکیک درصدی آثار ترجمه‌شده نسبت به کل۱۳۲۰-۱۳۰۰ ۱۲۶
شکل ۴-۸- آثار اجرا‌شده خارجی ۱۳۲۰-۱۳۰۰ ۱۲۶
شکل ۴-۹- تفکیک درصدی آثار اجرا شده خارجی ۱۳۲۰-۱۳۰۰ ۱۲۷
شکل ۴-۱۰- آثار ترجمه و چاپ‌شده خارجی۱۳۳۰-۱۳۲۰ ۱۲۸
شکل۴-۱۱- تفکیک درصدی آثار ترجمه و چاپ‌شده نمایشنامه‌های خارجی ۱۳۳۰-۱۳۲۰ ۱۲۹
شکل۴-۱۲- آمار آثار خارجی اجرا شده سال های ۱۳۳۰-۱۳۲۰ ۱۲۹
شکل۴-۱۳- تفکیک درصدی آثار خارجی روی صحنه رفته ۱۳۳۰-۱۳۲۰ ۱۳۰
شکل ۴-۱۴- آمار مترجمانی که بیشترین آثار ترجمه شده فاقد مشخصات را به خود اختصاص داده‌اند ۱۳۱
شکل۴-۱۵- تفکیک درصدی مترجمانی که آثار آنها فاقد مشخصات کامل است ۱۳۱
پیشگفتار
علوم انسانی و هنر در سالیان اخیر چنان پیوستگی با یکدیگر ایجاد کرده‌اند که نگریستن تک بعدی به هر یک از آن‌ها می‌تواند سبب شود تا درک کاملی از آن‌چه در جوامع مختلف فرهنگی رخ می‌دهد امکان‌پذیر نباشد. هنرهای هفت‌گانه در طول همین نگاه همواره دستاویز مناسبی برای جامعه‌شناسان، انسان‌شناسان، نشانه‌شناسان، روانکاوان و فیلسوفان بوده‌اند تا بتوانند قوانین نظری خود را به مدد آن با زبانی ساده‌ و رسا در اختیار مخاطبین قرار دهند.

اما معکوس این حرکت را نیز در هنرها می‌توان مورد بازخوانی قرار داد. یعنی پژوهشگران هم با سودجستن از نظریات اندیشمندان علوم انسانی در تحلیل متون خود به کشف زوایایی دست‌یافته‌اند که امروزه می‌تواند افق‌هایی گسترده‌تر از متونی که ای‌بسا در سال‌هایی بسیار دور تولید شده‌اند را در دسترس قرار دهند.
ایده نگارش پایان‌نامه حاضر نیز در راستای تاکید بر اهمیت این جریان شکل گرفت. محصور ماندن در دام نگاه و روشی خاص و تکرار آن در امر پژوهش جامعه‌ای تک آوایی را پدید می‌آورد که علاوه بر ایجاد بن‌بست علوم، سبب‌ساز تکرار انگاره‌هایی می‌شوند که بارها و بارها مورد بازخوانی قرار گرفته‌اند. در عوض دستاویز قرار دادن هر یک از علوم میان‌رشته‌ای دریچه‌ای تازه است تا این بن‌بست‌ها شکافته شده و راه‌هایی نوین در عرصه پژوهش گشوده شود.
اینجانب به‌عنوان نگارنده این پژوهش در طول سال‌های گذشته پس از تحصیل در مقطع کارشناسی رشته ادبیات انگلیسی، وقفه‌ای تقریبا طولانی را در امر تحصیل تجربه کرد.در طول همین سال‌ها به تجربه عملی نقدنویسی تخصصی در حوزه تئاتر و سینما پرداختم و پس از مدتی این عرصه یعنی جولانگاه نقد و تحلیل را در اکثر موارد خالی از دانش کافی دیدم. عرصه‌ای که خود نیز بخشی از آن محسوب می‌شدم. از همین روی تصمیم بر ادامه راه از منظر آکادمیک گرفته و برای کامل کردن دانسته‌هایم رشته ادبیات نمایشی را برگزیدم. اما بازهم در طول تحصیل دریافتم که تنها، دروس مشخص‌شده برای این رشته کارگشا به‌نظر نمی‌رسد و نیاز به مکمل‌هایی دارد تا آن را کامل کند. پس تمرکز خود را بر علوم میان رشته‌ای نهاده و به صورت خاص راه آموختن علم نشانه‌شناسی را در محضر اساتیدی همچون دکتر فرزان سجودی و دکتر امیرعلی نجومیان پی‌گرفتم. این حرکت با تجربه کلاس‌های درس اساتید محترم و فرهیخته رشته نمایش درهم آمیخت و مرا وا داشت تا برای انجام پژوهش نهایی این مقطع تحصیلی، موضوعی میان‌رشته‌ای را برگزینم.
موضوعات مختلفی با مشورت اساتید بزرگوار جناب آقای دکتر سعید اسدی و دکتر امیرعلی نجومیان مورد واکاوی قرار گرفت. از آن‌جمله ‌می‌توان به روایت و اخلاق در فیلمنامه‌های کریستف کیشلوفسکی یا روزمرگی در آثار چخوف اشاره کرد. در نهایت در گفت‌وگویی که با دکتر نجومیان پیش آمد بحث ترجمه فرهنگی مطرح شد. این موضوع را به تایید دکتر اسدی نیز رساندم و مراحل نخستین تحقیق برای یافتن دوره مشخص تاریخی به‌عنوان مورد مطالعه تئاتری مطرح شد. در این بحث‌ها دوره‌هایی هم‌چون فعالیت کارگاه نمایش و یا دوران پس از انقلاب به‌میان آمد و فعالیت نویسندگانی همچون محمد چرمشیر در بازخوانی‌هایی که انجام داده مورد توجه قرار گرفت. در نهایت پس از پژوهش‌های نخستین به متون رفیع حالتی،سید علی نصر و معزالدیوان فکری در مرکز اسناد مجموعه تئاتر شهر برخورد کردم. مجموعه‌ای ارزشمند که چندان مورد توجه قرار نگرفته بودند. با همکاری جواد تولمی مدیر این مرکز نمایشنامه‌ها را بازخوانی کرده و این نمایشنامه‌ها را به عنوان دوران قطعی انتخاب کردم و مسیر پژوهش مشخص شد. در این حین استاد بزرگوار دیگری -که حق بزرگ ایشان در آشنایی هم‌نسلان خود با مقوله نشانه‌شناسی را به دوش می‌کشیم-، یعنی دکتر فرزان سجودی به مجموعه پیوستند. ایشان پس از مطالعه پروپوزال نخستین روش مکتب تارتو در نشانه‌شناسی فرهنگی را پیشنهاد دادند که بسیار کارگشا بود و به این ترتیب روش علمی مورد نظر نیز شکل بست. دکتر سجودی خود در این راستا نظریاتی را در دومقاله مهم ارائه کرده بودند که در طول پژوهش بسیار کارآمد واقع شد. پس دکتر اسدی به‌عنوان استاد راهنما و دکتر سجودی در جایگاه استاد مشاور راهبری این پژوهش را برعهده گرفتند.
هریک از سه نمایشنامه نویسی که در کتابخانه تئاتر شهر آثار آن‌ها را یافته بودم به‌دلیل روح موجود در دوران خود آثار بسیاری از نمایشنامه‌های خارجی- بخصوص از زبان فرانسه- را به فارسی آداپته کرده بودند. اما منبع اصلی بسیاری از این ترجمه‌ها مشخص نبود و همین سبب شد تا در مرحله نخست سید علی نصر از دایره پژوهش حذف شود. از بین آثار معزالدیوان و حالتی نیز دو اثری که دسترسی به منبع نخستین ترجمه آن‌ها میسر بود انتخاب شد. پس از تعیین موضوع پژوهش نظری بحث پژوهش و نگارش نمایشنامه عملی پیش آمد و در این برهه استاد گرانقدر سرکار خانم اکرم قاسم‌پور به‌عنوان استاد راهنمای عملی در کنار این پژوهش قرار گرفتند. پس از بحث‌های طولانی و پیش کشیدن موضوعات مختلف قرار شد تا ترجمه تازه‌ای از نمایشنامه ارنانی نوشته ویکتورهوگو ارائه کنیم. نمایشنامه‌ای که یکی از موارد مطالعاتی پژوهش نظری نیز محسوب می‌شد. هدف نیز علاوه بر مقایسه ترجمه امروز و دیروز برای مخاطبین، آشنایی دانشجویان تئاتر با یکی از متون مهم دوران رمانتیک بود که تاکنون فرصت نشر در بازار ادبیات نمایشی را نداشته است. همزمان با فیش

اثر تیمارهای مختلف کود نیتروژنی سولفات روی رشد، عملکرد و کیفیت میوه خرما رقم ساکوتی نشان داد که مصرف کودهای نیتروژنی باعث توسعه برگ، اندازه و وزن میوه می گردد ولی سولفات روی تولید کل یا تعدادخوشه اثری ندارد. میزان نیتروژن برگچه، گوشت میوه و هسته با میزان مصرف نیتروژن همبستگی دارد. گرچه میزان مصرف ۱۰۰۰ گرم نیتروژن برای هر نخل عملکرد را افزایش می دهد. میزان ماده خشک میوه، TSS و ساکاروز کاهش پیدا کرد. میزان رطوبت و طول دوره رسیدن میوه افزایش پیدا کرد. برای دست یابی میوه هایی با اندازه و کیفیت خوب، مصرف ۷۵۰ گرم نیتروژن در هر سال توصیه می شود]۵۹[.

بنیوال و همکاران^[۲۴](۱۹۹۲) گزارش کردند که محلول پاشی ۵/۰ و ۵/۱ درصد اوره روی انگور موجب افزایش اندازه حبه ها، وزن خوشه و محصول انگور شد. و محلول پاشی با ۵/۱ درصد اوره باعث افزایش کیفیت انگور شد.
غفارپور(۱۳۸۷) در تحقیقات خود نشان داد که مصرف نیتروژن باعث افزایش عملکرد پرتقال تامسون گردید و با افزایش سطوح نیتروژن مصرفی، میزان عملکرد میوه افزایش یافت. کاربرد اوره بر درختان اوکادو باعث افزایش چشم گیری در عملکرد شد.
فسفر
کمبود فسفر در برخی ارقام سیب سبب کاهش تشکیل میوه و تاخیر در جوانه زنی شکوفه ها می شود. این عنصر در تلقیح گلها، انتفال انرژی و تنظیم خواص ژنتیکی گیاه نقش دارد و همچنین سبب رشد و افزایش عملکرد در درختان میوه جوان می شود]۲۰[.
کرمی (۲۰۰۷) گزارش کرد که کاربرد ۸۰۰ گرم نیتروژن و ۳۷۵ گرم فسفر به ازای هر درخت نخل باعث افزایش عملکرد در خرما در شرایط آب و هوایی میناب می شود.
صالح^[۲۵] (۲۰۰۸ ) عنوان کرد که استفاده از ۵/۲ کیلوگرم کود کامل باعث افزایش عملکرد و کیفیت میوه می شود.
کاربرد نیتروژن و فسفر باعث افزایش عملکرد و کیفیت در خرما می شود. کاربرد ۶۰۰ گرم به ازای هر درخت باعث افزایش عملکرد و قند کل میوه شد. با افزایش نیتروژن میزان نیتروژن برگ نیز افزایش می یابد ولی فسفر تاثیر معنی داری بر میزان نیتروژن برگ ندارد ]۷۷[.
سینکلیر و همکاران^[۲۶] (۱۹۸۱) بیان کردند که ۱۱۰۰ گرم نیتروژن و ۸۰۰ گرم فسفر به ازای هر درخت نخل باعث افزایش عملکرد و کیفیت میوه می شود.
پتاسیم
عنصر پتاسیم بر روی تشکل میوه اثر دارد و باعث نقل و انتقال مواد غذایی در گیاه میشود و فتوسنتز را افزایش می دهد. پتاسیم یکی از مواد محلولی است که نقش بسیار مهمی در توسعه سلولی و باعث افزایش رشد می شود] ۶۶[. همچنین پتاسیم برای طویل شدن سلولها در رشد میوه نیاز است. پتاسیم در فعال کردن آنزیم هایی که باعث بیوسنتز قند میشود نقش دارد و به انتقال قند کمک می کند ]۲۸، ۳۲[.
پتاسیم یکی از مواد پایه ای برای عملیات فیزیولوژی مانند تشکیل قند و نشاسته، رشد و تقسیم سلولی،تشکیل و افزایش سایز میوه و رنگ و طعم میوه می باشد پتاسیم یکی از مواد غذایی بسیار مهم در رشد و تولید میوه در خرما می باشد ]۲۶،۶۰[.
الهمودی^[۲۷](۲۰۰۶) گزارش کرد که محلول پاشی خرمای برحی با پتاسیم سولفات و اسید بوریک باعث افزایش معنی داری در نگهداری میوه روی خوشه و خصوصیات فیزیکوشیمیایی میوه شد.
پتاسیم نقش مهمی در نگهداری آب محتوی سلولی، بیوسنتز کربوهیدرات و انتقال آن به بافت های گیاهی و نقش بسیار مهمی در تشکیل و نگهداری میوه دارد]۷۹، ۵۴[.
هارهاش و عبدالناصر(۲۰۱۰) عنوان کردند که کود پتاسیم باعث افزایش رشد برگهای جدید و تعداد خوشه ها در هر افزایش عملکرد، بهبود خصوصیات فیزیکی و شیمیایی ( وزن و حجم میوه، طول میوه، مواد جامد محلول، کاهش اسیدیته، قندکل) شد و افزایش کود پتاسیم باعث افزایش محتوی روی، مس، منگنز، آهن، پتاسیم، فسفر و نیتروژن برگچه ها شد در حالی که کلسیم و منیزیم را کاهش داد.
فصل سوم
روش انجام کار
روش انجام کار
۳-۱- موقعیت جغرافیایی طرح
این پژوهش در سال زراعی ۹۱-۹۰ در ایستگاه تحقیقات خرما و میوه های گرمسیری دشتستان انجام شد. این ایستگاه در کلیومتر ۳ جاده آبپخش – سعدآباد واقع شده است. مشخصات عمومی ایستگاه به شرح زیرمی باشد:
مختصات جغرافیایی ایستگاه:
عرض جغرافیایی: ^/۲۳/^۰۲۹ شمالی
طول جغرافیایی: ^/۵/^۰۵۱ شرقی
شرایط اقلیمی و جوی ایستگاه:
اقلیم: گرم و خشک
حداقل دمای سالیانه: یک درجه سانتیگراد
حدااکثر دمای سالیانه: ۵۲ درجه سانتیگراد
میانگین بارندگی سالیانه: ۲۱۰ میلی متر
تبخیر سالیانه: ۴۰۰۰-۳۵۰۰
خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در جدول ۳-۱ و ۳-۲ و همچنین خصوصیات کیفی آب جدول۳-۳ مورد استفاده نشان داده شده است.
جدول ۳-۱- برخی از خصوصیات فیزیکی خاک محل اجرای طرح

اشتباه اگر اساسی باشد مانع قصد و موجب بطلان عقد است و نوبت به عیب رضا یا اراده نمی رسد. ممکن است گفته شود اثر اشتباه در خود موضوع در ماده ۲۰۰ قانون مدنی عدم نفوذ اعلام شده است . در پاسخ باید گفت عدم نفوذ در ماده مذکور به معنای عام است ، که شامل بطلان هم می شود .
درحالی که در حقوق فرانسه و مصر اشتباه درصورتی که اساسی باشد و مانع قصد نباشد مانند اشتباه در خود موضوع و شخص از موارد عیوب اراده تلقی شده است و ضمانت اجرای آن با شرایطی بطلان نسبی قرارداد است .
در صورتی که اشتباه در تطابق اراده باشد(اراده ی ظاهری با اراده ی باطنی هماهنگ نبا شد)در حقوق ایران ، فرانسه و مصر عقد به علت فقدان قصد باطل است.
وضعیت تدلیس هم به همین منوال است ؛ یعنی در صورتی که تدلیس اساسی باشد به رکن عقد که همان قصد است لطمه وارد می کند .
در حقوق ایران در صورتی که اشتباه و تدلیس اساسی نباشند تیر رس تدلیس و اشتباه شرط ضمنی بین طرفین است و با شرایطی ایجاد خیار می کند.
به طور معمول در کتاب های حقوقی مبنای خیار « قاعده لا ضرر» اعلام شده است .^[۸۴]اما بر طبق نظر صحیح تر مبنای خیار «تخلف از شرط ضمنی » است . اشکال قاعده لا ضرر این است که توان اثباتی ندارد ؛ یعنی به موجب این قاعده فقط ضر ر بر داشته می شود . اثبات خیار به موجب تخلف از شرط ضمنی است . بنای عقلا و خرد مندان در عقد قرار داد بر این است که یکی دیگری را فریب ندهد ، یا مورد معامله را با همان اوصاف شرط شده صریح یا ضمنی تحویل دهد .در غیر این صورت زیان دیده تعهدی بر پای بندی به عقد ندارد.
۲- در حقوق ایران ، فرانسه و مصراکراه، همواره جنبه اثباتی و وجودی دارد ولی تدلیس، گاه بعد سلبی به خود میگیرد .
۳ -در حقوق ایران، فرانسه و مصر اکراه اعم از این است که از طرف عاقد یا بیگانه از عقد باشد؛در حقوق ایران از ظاهر ماده ۴۳۹ ق.م.برمی آید که فقط تدلیس یکی از طرفین قرارداد خیار فسخ ایجاد می کند^[۸۵] ،مگر این که طرف عقد از اکراه یا تدلیس ثالث آگاه باشد یا آگاه بودن وی فرض شود ، همان طور که در حقوق مصر چنین است ولی تدلیس در حقوق فرانسه فقط از سوی عاقد مؤثر است .
گفتار دوم- ماهیت حقوقی اکراه :
یکی از نکات مهم در بحث اکراه ، رابطه اکراه با اراده است . این رابطه، سنگ بنای آثار اکراه را تشکیل می دهد . در فقه امامیه برطبق نظر مشهور ، قصد ورضا از هم تفکیک شده است و احکام متفاوتی در مورد آن بیان شده است . ماهیت عقد با قصد است یا این که قصد و رضا با هم عقد را تشکیل می دهند ؟ آیا این تفکیک در سایر نظامهای مختلف حقوقی دیده می شود ؟
در حقوق فرانسه اراده علی رغم این که موجود است معیوب هم می شود . آیا این طرز تلقی می تواند وارد نظام حقوقی ما گردد ؟این ها نکاتی است که باید در این گفتار روشن شود .
بدین ترتیب ماهیت اکراه در فقه و حقوق ایران.، حقوق رم و حقوق فرانسه بررسی می شود و سپس به مقایسه (مطالعه تطبیقی) آن ها پرداخته می شود
الف- ماهیت اکراه در فقه و حقوق ایران :
فقها به طور مستقیم وارد بحث ماهیت اکراه نشده اند؛ اما با توجه به تحلیلی که از اراده و رابطه اکراه با آن دارند، به نظر می رسد ماهیت اکراه،(در صورتی که اکراه اساسی نباشد) نمی تواند عیب رضا یا عیب اراده باشد. و بلکه از بین برنده ی رضا ست (رضا به معنای طیب نفس است). هرچند بسیاری از حقوقدانان ایران به تبع حقوق فرانسه ، عیب رضا و اراده را در مباحث مختلفی از جمله اکراه مطرح کرده اند. اما همان طور که خواهد آمد^[۸۶] این نظر قابل قبول نیست . .
به منظور روشن شدن ماهیت و اثر اکراه بر اراده، شایسته است از پیدایش اراده باطنی و ظاهری در ایجاد یک عمل حقوقی سخنی به میان آید تا از این رهگذر رابطه اکراه با اراده معلوم گردد.^[۸۷]
۱ - تصور^[۸۸]:
اولین مرحله در هر کاری تصور آن است. اعمال حقوقی نیز از این مرحله مستثنی نیستند، مانند تصور خرید یک منزل مسکونی که اولین مرحله عمل خرید است.
این مرحله ارادی نیست و به طور قهری انجام می‌شود. قهری نبودن این مرحله موجب تسلسل است.
معامله فرد دیوانه و مست به علت عدم تصور صحیح از معامله، باطل میباشد.
۲- سنجش یا تدبر^[۸۹]:
در این مرحله، انسان می‌اندیشد که از انجام یا ترک عمل چه منافعی را تحصیل و چه مضاری را دفع می‌کند. آرمانهای مختلفی در ذهن انسان وجود دارند. در این حالت عوامل هیچ ترجیحی بر یکدیگر ندارند.
۳- میل نفس یا تصمیم^[۹۰]:
از میان عوامل فوق، نفس انسان سرانجام نسبت به یکی از آنها مشتاق می‌شود .این تمایل که رضا ست، با پیدایش تصمیم ملازمه دارد و در معنی وسیع کلمه می‌توان از رضا، به تصمیم نیز تعبیر نمود.^[۹۱] و همین شوق و رضا است که مبنای قصد عاقد می‌شود^[۹۲]. برخی از حقوقدانان مرحله میل نفس را مقدم بر مرحله تصمیم می دانند.^[۹۳]
زمانی که شخصی نفع و ضرر معامله را می‌سنجد و منافع را بر مضار ترجیح می‌دهد، راضی به انجام معامله می‌شود ..
رضا میل قلب است به طرف یک عمل حقوقی که سابقاً انجام شده یا اکنون در حال انجام است و یا بعداً واقع خواهد شد.^[۹۴]
رضا امری انشایی نیست و قدرت سازندگی ندارد. وجود رضا به معنای قصد نیست، ممکن است فردی راضی به انجام معامله باشد، اما آن را قصد ننماید.
رضا در این مرحله می‌تواند طیب نفس، و یا صرفاً یک رضای عقلایی باشد. تصور وتصدیق چیزهایی که موافق طبع انسان است ، منشاء رضای ذاتی می گردد .
مشهور فقها اختیار متعاقدان یعنی رضا ی آنها را برای نفوذ عقد شرط دانستهاند^[۹۵] برخی واژه رضا یا طیب نفس را به کار برده اند .^[۹۶] شرط اختیاری بودن اختیار هم در نوشته برخی از فقها دیده

میشود^[۹۷].
پارهای از فقها مانعیت اکراه، اکراه غیر یا شرطیت عدم اکراه را ذکر کردهاند.^[۹۸] و ضمن این که گفته اند مکره مانع اکراه را ( و نه کره ) دارد ، رضا را اعم از ذاتی و عقلی می دانند و مکره و غیر مکره را از جهت وجود شرط طیب نفس برابر می دانند^[۹۹]
کسانی که اختیار را به معنای طیب نفس نمی دانند و بلکه به معنای عدم اکراه می دانند می گویند : « ماهیت انشاء، به قصد وقوع منشاء است. وقتیکه قصدی نیست منشاء هم به وجود نمی‌آید. این قصد، عین اختیار برای وقوع منشاء است. اختیار چیزی به طور حقیقی یا اعتباری، متوقف بر ترجیح وجود بر عدم آن، در نظر فرد مختار است. چون میل نفس به آن، موجب می‌شود اراده و قصد به آن تعلق گیرد و همین میل است که طیب نفس نامیده می‌شود. بنابراین قصد انشا، به معنای انتخاب معامله و اعتبار طیب نفس (تا چه رسد رضای به آن) است.
شرط اختیار، به طیب نفس بر نمی‌گردد چون شرط قصد، کافی برای آن (طیب نفس) است. شرط اختیار به عدم اکراه بر می‌گردد. پس عقد مکره صحیح نیست چون ناشی از اکراه است نه اینکه چون فاقد رضا و طیب نفس است، ممکن نیست قصد به مضمون چیزی تعلق گیرد اما رضا و طیب نفس نباشد» و در پاسخ این اشکال که مقصود از طیب نفس و رضا، رضا و طیب نفس ذاتی است، گفته‌اند: «در اکثر معاملات صحیح، رضا و طیب نفس به ملاحظه دفع مفسده و جلب منفعت است. در معاملات، طیب نفس و رضای ذاتی لازم نیست. آنچه در معاملات شرط است، رضای اعم است (از اولی و ثانوی) همانگونه که در عقد مکره، چنین رضایی وجود دارد و از این رو، علت بطلان عقد مکره، فقدان این رضا نیست؛ بلکه از جهت «صدور آن از اکراه است».^[۱۰۰]
. در برابر قول اخیر می توان گفت رضا در یک تحلیل دو نوع است : رضای معاملی و رضای به معنای طیب نفس . رضای معاملی آن است که شخص حاضر به انجام معامله می شود و ممکن است در همان حال طیب نفس هم نداشته باشد .
در نوشته‌های حقوقی و فقهی در برخی موارد، به تفکیکِ این دو نوع از رضا (رضای معاملی و رضای به معنای طیب نفس) توجه نشده است؛ یا اینکه بهجای هم به کار رفته‌اند . برخی^[۱۰۱] نیز به عکس استعمال کرده‌اند.
بدون تردید در زمان انعقاد معامله اکراهی، رضا به معنای طیب نفس وجود ندارد؛ شرط طیب نفس، در انعقاد معا مله ضروری نیست ؛ چه بسا انسان کارهایی را انجام می دهد اما طیب نفس ندارد؛ انسان صبوری را پیشه می کند تا از مشقات و مشکلات دیگری پیشگیری کند و یا مصالح بالاتری را بهدست آورد. از طرف دیگر میتوان گفت مکره رضا هم دارد چون به واسطه معامله، می خواهد از شر ظالم رها شود .اما این رضا ، رضای عقلایی و معاملی است .
بدین ترتیب معلوم می شود رضای حاصل در نتیجه ی اکراه که در ماده ۱۹۹ قانون مدنی موجب عدم نفوذ نفوذ معامله اعلام شده است رضای معاملی است . در نتیجه برای مؤ ثر بودن عقد مکره ، رضای ذاتی مکره پس از رفع فشار الزامی است .
به هر حال نمی‌توان مکره را با وصف اکراه در نظر گرفت و معتقد بود که میل نفسانی دارد. هرچند که می‌توان گفت او رضای معاملی دارد و این، همان سنجش و رفع ضرر است که مکره ترجیح می‌دهد علیرغم میل نفسانی، معامله را منعقد کند.
.برخی از حقوقدانان هم بیان داشتهاند: «میل حاصل از دخالت فشار خارجی را نیز می‌توان نوعی رضا دانست، که با لحاظ فشار خارجی در مرحله سنجش، حاصل می‌گردد. برای مثال زمانی که شخص تحت تأثیر تهدید به قتل، خانه خود را می‌فروشد؛ در مرحله سنجش، فروش و عدم فروش خانه را ارزیابی می‌کند و اثر فروش و اثر عدم فروش آن را که احتمال وقوع قتل باشد، در نظر می‌گیرد و به منظور پرهیز از کشته شدن، مایل به فروش خانه می‌گردد، منتها این میل، با دخالت فشار خارجی یعنی تهدید، حاصل شده است که بدون آن به وجود نمی‌آمد. ولی در هر حال اگر در این وضعیت، معامله‌ای به وسیله تهدید شونده تشکیل شود، این معامله با انتخاب او و براساس میل او منعقد گردیده است، هرچند که بدون وجود فشار، چنین میلی حاصل نمی‌شد. به همین جهت طبق ظاهر ماده ۱۹۹ ق.م. میل ناشی از فشار، رضای حاصل از اکراه، نامیده می‌شود »^[۱۰۲].
بد ین ترتیب رضای به معنای طیب نفس شرط شکلگیری عقد نیست و بلکه شرط تأثیر آن است. اما کسانی که مرحله چهارم (قصد) را بر رضا مبتنی می‌کنند، با فقدان آن، تشکیل عقد را منکر می‌شوند.
برخی از حقوقدانان^[۱۰۳] بیان میدارند: «در این مرحله، رضا می‌تواند علیرغم اینکه موجود است، معیوب گردد و حتی می‌تواند منتهی به قصد شود». در فقه بحث عیب رضا یا اراده مطرح نشده است اما برخی^[۱۰۴] این اصطلاح را به حقوق اسلام نسبت داده اند. برخی^[۱۰۵] هم گفته اند این اختلاف یک اختلاف لفظی است چه می توان گفت که منظور فقها از این که مکره فاقدرضاست نیز این است که رضای کامل که برای صحت معامله لازم است در او وجود ندارد و به عبارت دیگر رضای او معلول و معیوب است^[۱۰۶] .
تا این مرحله هنوز قصد انشای معاملی وجود ندارد؛ برخلاف آنچه که گاه تصور می‌شود، تصمیم مذکور، غیر از قصد انشا است. زیرا، این تصمیم، سازنده عقد نیست و صرفاً یک آمادگی روانی برای ایجاد عقد در آینده می‌باشد.^[۱۰۷]
رضای بدون قصد (گاهی) واجد اثر میباشد. برای مثال، شخصی قطعه زمین محصوری دارد، معمول در غالب شهرها این است که اگر این اراضی نزدیک به معابر باشند، کسبه جزء که دکان ندارند، بساط خود را در این اراضی پهن میکنند. صاحب زمین ممکن است راضی به عمل کسبه مزبور باشد، بدون آنکه رضایت خود را به آنها اعلام کند. این رضایت به مرحله قصد انشا نمی رسد؛ اما رضای مزبور این اثر را دارد که مانع توجه ضمان منافع زمین به کسبه میشود. این نوع رضا، رضای به آینده است. مثل زن و مردی که رضایت دارند با یکدیگر ازدواج نمایند، اما صرف این رضا موجب برقراری رابطه زوجیت نیست^[۱۰۸].
۴ - قصد:
پس از غلبه یکی از عوامل بر دیگری و شوق انسان به ایجاد عمل حقوقی، عاقد با قصد خود، عمل را در عالم اعتبار ایجاد می‌کند. بر اساس ماده ۱۹۱^[۱۰۹] ق.م وجود مبرز نیز (علاوه بر قصد) شرط تحقق عقد است .
از دید دیگری می توان به تشکیل عقد نظر کرد.با این توضیح که عمل حقوقی در این مرحله(قصد) تحقق می‌یابد، اما برای اینکه در عالم خارج اثر و نفوذ حقوقی داشته باشد، باید به مرحله ابراز برسد. قصد، هرچند عنصر اصلی و سازنده عقد است، اما این موجود اعتباری تا به جهان خارج راه نیابد، اثر حقوقی ندارد.
تمام ماهیت عقد با قصد است ( العقود تابعه للقصود ) ؛ عقد از مقوله معناست ، وجود عقد ،وجودی اعتباری است، در عالم اعتبار این موجود با وسیله غیر مادی به وجود می آید منتها از آنجا که قصد ، امری درونی است و فقط خالق آن از آن آگاهی دارد ، باید بعد مادی به خود گیرد تا اثرحقوقی داشته باشد.
تفاوت این دو دید گاه این است که در نظریه اول ابراز اراده، شرط تحقق عقد است و در نظر دوم شرط تأثیر عقد است .
نتیجه:
با توجه به مقدمات بالا می توان گفت: رضا در اعمال حقوقی عبارت است از میل به انجام آن، که پس از مرحله سنجش حاصل می‌شود و این شرط با «قصد» که عنصر اساسی عقد است، متفاوت است. با وجود رضا معلوم نیست که حتماً قصد هم باشد؛ چون ممکن است به مرحله قصد منتهی نشود.
معامله مکره فاقد شرط رضا (به معنای طیب نفس ذاتی ) است؛ اما مکره، قصد عمل حقوقی را دارد؛ یعنی ترجیح می‌دهد از ضرر جلوگیری کند یا ضرر کمتر را بپذیرد و این همان رضای معاملی یا عقلایی^[۱۱۰] است ، هر چند که او رضای ذاتی ندارد . بنا بر این برای تشکیل معامله رضای عقلایی لازم است اما برای تأثیر آن کافی نیست.